Reportazen Francisco JDA
Fatin hakmatek, manulin komesa hananu hodi akompaña manu kokoreek ho ritmu ne’ebé furak. Loro matan komesa sa’e, hafanu ema hotu, loke sira nia matan, hakat tun hosi kama ou balun nahe de’it biti karik, hodi hanoin atu halo buat ruma iha loron ohin.
Bainhira hateke dook no hateke sorin uma sira ne’ebé halo hosi duut, didin ho au hatudu diferente uma iha urban no iha rai mukit. Fatin hakmatek dook hosi vila, merese duni sai fatin hodi deskansa no hasai kolen, maibé teki-teki hateke ba sorin laran ne’e triste hateke ba uma ida borus ba laran, iha kama ne’ebé ho hadak laiha kondisaun di’ak, bele dehan moris vulneravel tebes.
Inan feton faluk ida naran Lucia Amaral idade 35, iha oan na’in haat ne’ebé sei ki’ik hotu, feto boot naran Cesaltina idade 13, moris ho defisiénsia labele lao, la tur sa tan atu halimar ho nia kolega sira iha rai luan.
Fatin ne’ebé Cesaltina hela ba la merese sira atu hela, tanba la adekuadu, iha tempu malirin sira koko hafalun an de’it ho hena mihis no tenke simu anin borus tama ba isin lolon.
Moris vulneravel hanesan defisiénsia la’os de’it ba Cesaltina, nia alin naran Cesalino idade tinan 9 mós moris ho defisiénsia fíziku, uza ai tonka rua hodi bele lao ba mai iha uma tatiis, afinál la’os de’it Cesaltina no Cesalino, oan datoluk hosi Lucia mós moris vulneravel hanesan defisiénsia, tanba labele lao no labele ko’alia. Graca de Deus oan ikun mak moris la ho defisiénsia
Situasaun ne’ebé Lucia hasoru sente todan duni, moris mukit, kiak hela iha area rural tenke simu naha todan, tanba nia kaben Joao Amaral (matebian) mós nu’udar defisiénsia.
Lucia hatutan nia moris nu’udar agrikultór, halo toos hodi bele sustenta nia uma laran, maibé naha ne’e aumenta todan bainhira nia kaben husik hela sira, Lucia nia kbiit la to’o hodi hikis kosar ba nia oan sira no sai kiak liután iha ohin loron.
Maske naha ne’ebé nia lori todan, Lucia laiha dalan seluk atu hili, bainhira nia hateke ba oan sira, domin no espíritu ne’e mosu fali, atu bele hamriik iha nia ain leten hodi hatutan moris halo toos, hakiak animal no mós tau matan ba oan sira.
Neon Metin hakbesik ba inan Lucia, hodi hatene tuir istória uma laran nian, ba Neon Metin Lucia tenik katak bainhira Joao sei moris maski ho kondisaun defisiénsia maibé sei bele halo toos, hodi sustenta uma laran, maibé ohin loron sente naha ne’e todan demais.
“Dader ha’u hadeer mai, ha’u preokupa uluk mak ha’u nia oan feto boot, maski ho defisiénsia toba de’it, ha’u fó han nia no dala ruma tenke hein nia, ha’u serbisu hanesan halo toos ka kuda modo ruma, viziñu sira mak mai hare ha’u nia oan feto boot ne’e, hahán mós dala ruma ami la iha, viziñu sira mak sempre fó hahán mai ami atu bele han, tempu udan ha’u halo toos atu bele sustenta netik ha’u nia uma laran”, hatete Lucia Amaral Suku Faturilau Aldeia Cairema, 28/10.
Neon Metin kontinua husu tuir karik iha mehi atu lori Agostu Amara loan ikun hodi asesu eskola? Inan feto ne’e ho oin midar, hateke sae ba leten karik hodi harohan ba Nai, “ha’u iha ona hanoin atu Agostu bele eskola, fa’an animal, sira hodi bele sustenta Agostu Amaral ba eskola”.
Iha fatin hanesan sasin moris, Manuela Alves Sarmento ba jornalista sira hateten, mane ikun ne’e la’os moris hanesan defisiénsia, na’in tolu mak moris hanesan defisiénsia, baibain ne’e ha’u mak te’in, ha’u mak fó han, fó hariis ami lori mina dada mais hanesan hela ne’e nafatin, maski kolen tanba na’in tolu kedas maibé pasiénsia nafatin.
Lucia hanesan inan ida, karik iha esperansa boot atu bele moris ho dignu, sai hosi kiak, oan sira bele hetan tratamentu saúde no bele asesu edukasaun, hanesan ho labarik sira seluk? maibé se los mak atu rona nia halerik?
Lucia ho nia oan sira parte hosi grupu vulneravel ne’ebé presiza duni tulun hosi estadu, moris kiak, mukit ho oan nia defisiénsia sira, halo moris vulneravel liután. Karik iha Lucia nia neon ukun na’in sira bele hakat besik ba knua ne’ebé iha hela ba, atu hare ho matan kondisaun Lucia no komunidade sira seluk ne’ebé moris la ho dignu, ukun na’in sira la’os promete de’it iha tempu kampaña, maibé oinsá mak realiza promete sira ne’ebé nakonu ho funan ne’ebé rebo-rebo.
