Home Feature Carlito ho CCDC: Halo Nia Mehi Sai Realidade, Harii Sentru Edukasionál iha...

Carlito ho CCDC: Halo Nia Mehi Sai Realidade, Harii Sentru Edukasionál iha Manufahi

0
1259

Carlito Marçal nudar fundadór ba Cablaqui Community Development Center (CCDC). [Foto: Santina | 16.01.2022]

Hakerek Nain Santina Lucia da Costa & David Da Costa Gusmão

Importante tebes ba joven ida atu moris ho mehi ba saida mak nia hakarak rasik ba nia-an iha futuru. Sei furak liutan bainhira futuru ne’ebé joven ne’e mehi fó benefisiu mós ba ema seluk. Carlito Marçal agora daudaun nu’udar fundadór ba Cablaqui Community Development Center (CCDC), organizasaun ida ne’ebé hamriik tan Carlito iha mehi rasik. La’os mehi de’it ba nia-an maibé nia iha mehi ba joven sira seluk iha Manufahi no munisípiu seluk. CCDC lokaliza iha Holarua, Same daudaun ne’e halibur ona foin-sa’e hamutuk na’in 146, feto no mane, mai hosi area rural iha Manufahi no mós hosi munisípiu seluk.

Moris iha Holarua, Same, iha 19 Jullu 1987, Carlito moris hosi família agrikultór ida. Carlito iha maun-alin na’in 10 hosi aman Domingos da Costa Marçal no inan Rosa Paicheço. Carlito nia mehi mak hakarak tulun joven sira hetan fatin atu aprende. Nia observa katak foin-sa’e barak iha area rurál mai iha sidade laiha familia, talves hela ho ema hasoru problema oin-oin. Haree dezafiu ne’ebé maluk foinsa’e sira hasoru mak Carlito ho kolega na’in 2; Ildefonso Tito Garçia ho Janio Tilman tau ideia hamutuk hodi harii fatin ida ba joven sira husi area rurál, ne’ebé mai eskola iha Same villa hodi bele hela no ba eskola. Maibé Carlito mós hakarak kombina nia hanoin umanitaria ne’e ho ideia kapasitasaun. Nia rasik iha esperiénsia natoon no nia hakarak fahe saida mak nia iha ho nia maluk foin-sa’e sira. Carlito iha koñesimentu no abilidade uituan kona-ba agrikultura, lian Ingles, no komputadór. Nia hakarak harii fatin ida, hodi akumula joven para tranzmite nia koñesimentu no abilidade ba sira.

Carlito ho nia kolega na’in 2 ne’e haree mós katak, agora ne’e kompetisaun boot la halimar, liuliu liga ba iha merkadu traballu iha nasionál no mós internasionál. Iha merkadu traballu internasionál ema presiza hatene lingua, agrikultura no téknika IT. Halo ligasaun entre ninia mehi ho ninia realidade, Carlito konxiente katak realidade mak Manufahi oferese ba nia dook tebes hosi nia mehi. Maibé nia hatene katak atu ba to’o iha saida mak nia mehi nia tenke hahú. Carlito hahú kedas hosi nia koñesimentu no abilidade rasik. Nia haree katak esperiénsia ki’ik ne’ebé mak nia iha relevante ho merkadu traballu mak lingua Ingles, Agrikultura no Komputadór.

Koléjiu Natarbora no Fatin kursu ingles SOLS 24/07 fó inspirasaun ba Carlito, maibé hanoin ida ne’e limite de’it ba fó kursu Ingles. Carlito fahe hanoin ne’e ho nia kolega na’in rua seluk mak kursu iha SOLS no sira aseita atu la’o hamutuk ho nia. Sira hanoin kona-ba harii sentru ida, maibé hahú de’it loke kursu lian Ingles iha uma nia varanda. Maibé, hanoin atu lori hamutuk estudante sira tama iha Sentru ida ne’e kontinua eziste bainhira nia hanoin tuir fali oinsá moris iha koléjiu. Sira na’in tolu hahú ho kometimentu de’it, osan zero, maibé harii duni Sentru ida.

Cablaqui Community Development Centre harii iha loron 5 Setembru 2017. CCDC hahú ho estudante na’in 9, feto 7 no mane 2 hosi suku sira iha Same laran. Ho publisidade mak Carlito nia kolega sira halo, liu hosi Radio Komunidade, fahe broxura CCDC nian ba eskola-eskola, iha tinan-2018 CCDC akomoda estudante na’in 49 hosi area rural sira. Hosi ne’e númeru aumenta dobru kada tinan. Oras ne’e daudaun CCDC iha estudante na’in 146.

CCDC harii uma simples ida ho dormitóriu ki’ik ida ba joven sira mai hela no eskola iha Same. Iha CCDC, estudante sira ko’alia ba malu iha lian Ingles de’it. Sira nia fatin toba nian didin de’it ho bebak, kama toba nian halo hosi au, kesi hamutuk sai hadak naruk ida no nahe ho biti. Iha sira nia hadak toba fatin ne’e nia sorin, iha hadak seluk ida ba sira rai sira nia sasán hanesan roupa no sasán eskola nian. Maski nune’e la halakon sira nia espíritu atu aprende no kontinua hatudu dixiplina.

Carlito ho nia estudante sira iha Same. [Foto: Santina | 16.01.2022]

Iha tinan-2021, estudante sira ne’ebé hela iha CCDC la’os de’it ona mai hosi munisípiu Manufahi, maibé mós hosi munisípiu seluk. Sentru ne’e sai hela fatin ba estudante sira ne’ebé hakarak kontinua sira nia eskola sekundária iha Same, maibé família iha Same la iha. Iha CCDC, sira aprende Ingles no mós ba eskola.

Carlito, Ildefonso ho Janio haree katak CCDC labele sai de’it fatin ba kursu lian Ingles. Estudante sira mai hela hamutuk no iha tempu livre barak, entaun CCDC oferese tan kursu agrikultura no Informasaun no Teknolojia. CCDC mós uza estudante sira nia hamutuk ne’e hodi halo formasaun karakter mós. Estudante sira aprende oinsá hatene respeita malu no respeita ema seluk. CCDC aplika mós regra konduta lor-loron nian, inklui regra ba utilizasaun telefone no transporte. Joven estudante sira mak la respeita ona regra, CCDC haruka fila ba sira nia família.

Carlito joven ida mak kontribui ona ba forma foin-sa’e Timor oan sira. Susesu ne’ebé agora Carlito iha mai hosi fallansu sira mak Carlito esperiénsia iha pasadu. Uluk Carlito halo manu luhan hakiak manu maibé ne’e la la’o. Nia mós koko hakiak no fa’an ai-funan maibé ne’e mós falla. Carlito dehan iha lian Indonesia “Kegagalan adalah kesuksesan yang tertunda” ka fallansu mak susesu ne’ebé adia tiha. Los duni, hosi ninia fallansu sira, ikus mai Carlito hahú hetan susesu ho CCDC.

Sei labarik kedas, Carlito ema ida ne’ebé sempre tulun nia inan aman ba to’os, ajuda te’in bainhira nia inan kolen ona hafoin fila hosi to’os. Carlito mós mak labarik ida ne’ebé ajuda buka osan liu hosi fa’an pão ho es ne’ebé nia inan prepara. Carlito halo serbisu hirak ne’e to’o nia ba eskola iha Koléjiu SPB Natarbora, fatin ida ne’ebé hanorin Carlito kona-ba vida agrikultura nian. Remata nia eskola iha Natarbora, nia kontinua kursu iha SOLS no hotu iha SOLS nia loke kedas kursu Ingles iha nia uma. Tanba nia uma besik estrada ibun, joven sira nia barullu iha estrada perturba atividade kursu nian. Haree ba Carlito nia esforsu, nia inan-aman oferese rai hodi harii CCDC.

Carlito nia sakrifísiu, dedikasaun no seriedade inspira nia estudante sira. Dulce da Costa Isabel husi Postu-Administrativu Fatuberliu oras ne’e daudaun kontinua sai voluntáriu hodi apoiu nia kolega joven sira seluk iha CCDC hafoin remata ninia eskola sekundária.

Dulce haktuir katak buat ne’ebé dada nia ba CCDC ne’e mak lingua Ingles. Maibé iha CCDC ne’ebá, la’os aprende Ingles de’it, nia mós aprende kona-ba Ortikultura, Komputadór no Lideransa báziku. Dulce kontente hela iha CCDC, tanba iha liur nia haree katak laiha regra no la organiza ho di’ak. Iha uma, inan-aman organiza oan sira mós menus, maibé iha CCDC buat hotu tuir oras nune’e regra ne’e ajuda sira uza oras ho efetivu.

Estudante seluk ida hosi Dili, mak Antonino Soares, ne’ebé nia inan-aman haruka ba eskola iha Same no hela iha CCDC hodi bele aprende hadi’ak nia hahalok, aprende mós lian Ingles no Komputadór. Antonino sente nia moris iha mudansa tanba iha Dili nia la’o ba mai konforme nia hakarak maibé iha CCDC buat hotu la’o tuir regra no nia konsege hatoman-an ho situasaun foun ida ne’e.

Inan-aman hosi joven estudante sira mós sente mudansa iha sira nia oan nia moris. Inan aman sira balu, kompara CCDC ho koléjiu sira ne’ebé bes-besik, sira prefere haruka sira nia oan ba eskola iha Same no hela iha CCDC. Aman hosi estudante ida hosi Ainaro naran Francisco de Araujo espresa katak nia hili CCDC ba nia oan tanba nia sente iha diferensa boot entre hela iha CCDC no hela iha liur. Nia esplika katak iha sentru ida ne’e sira nia oan ba eskola no depois de eskola manorin sira tau matan nafatin, CCDC mós tau matan nafatin. Sentru ne’e mós fó kursu lian Ingles, komputadór no kursu seluk tan. Francisco nia oan hela tinan 3 ona iha CCDC no nia selu de’it $17 kada fulan. Nu’udar sufer no família agrikultór nian nia haree esperansa iha nia oan nia futuru ho buat ne’ebé oras ne’e daudaun nia oan aprende iha CCDC.

Nu’udar fundadór ida hosi CCDC, Ildefonso, no mós voluntáriu ida, espresa katak Carlito mak ema ida iha mehi bo’ot. Nia mak ema ida hatene oinsá planu ba nia moris rasik, la taka an no sempre ko’alia sai saida mak nia hanoin. Ildefonso hatete mós katak Carlito, la’os ema ne’ebé fóti desizaun mesak, nia sempre husu ideia husi ema seluk mak fóin halo desizaun.

CCDC mós dezenvolve relasaun parseria di’ak ho Sentru Fóinsa’e Dom Boaventura Maun-Fahe (CEFÓBOM). Sira rua mak organizasaun ne’ebé halo misaun ba juventude. CEFÓBOM iha koneksaun di’ak ho komunidade Internasionál Australia nian hanesan Friends of Same, no mós organizasaun governu nian no naun-governamentál sira seluk. CEFÓBOM haree katak, joven lubuk ida ne’ebé mai hosi munisípiu seluk no mós iha Manufahi rasik hetan oportunidade di’ak aprende iha CCDC. CEFÓBOM konsege buka apoiu hosi Friends of Australia no fó duni komputadór laptop, meza, kadeira no livru ba CCDC.

Diretór CEFÓBOM, Antonino Doutel Sarmento haree katak, CCDC mak organizasaun ida iha lideransa di’ak no iha kometimentu, hatudu boa-vontade no mós responsabilidade. Carlito sai modelu di’ak ida ba joven sira seluk. Maski ho nivel edukasaun sekundária de’it, nia konsege harii organizasaun ne’ebé bele forma joven lubuk ida ho kualidade.

***Publikasaun ne’e hetan apoiu husi Sekretariu Estadu Juventude no Desportu (SEJD) no Alumni Parlamentu Foinsa’e Timor-Leste (APFTL)

NO COMMENTS