Reportajen Joselina dos Santos
Jose da Costa ho naran kódigu Maubrani, oras ne’e dadauk moris ho defisiénsia fíziku durante tinan 29 nia laran, hasoru difikuldade tanba labele halo movimentu, no nia presiza kadeira roda.
Neon Metin hasoru malu ho Jose iha aldeia Uai-Dau, Suku Loi-Lubo Postu-Administrativu Vemasse, munisípiu Baucau. Kondisaun ne’ebe Jose iha hasoru susar iha nia uma laran hamutuk nia kaben Rofina da Silva, oan mane nain 3 no feto nain 1.
Nia tenik karik governu bele tau matan netik hodi fo apoiu kadeira roda no halo hela uma ba nia família, antes nia hakotu nia iis iha mundu.
Jose haktuir nia istória tempu funu, naran kódigu Maubrani, iha tempu ne’eba fulan 3 nia laran nia hela iha Ai-laran, fila husi Tasi mane lao hamutuk ho nua aman, no maun alin sira maibe sira mate hotu iha ai-laran, no Maubrani deit moris mesak to’o ohin loron, maibe nia moris iha tristeza nia laran, tanba nia maun boot naran Fitun Timor sedauk heta nia ruin to’o ohin loron
“Ha’u nia moras ne’e, uluk seidauk forma familia ne’e ha’u nia kondisaun sei di’ak. Maibe to’o iha 2002 ha’u forma tiha familia depois ami hetan oan primeiru nia moris tinan 1 ho balun, Maromak hadomi liu nia entaun nia fila ba mundu seluk no husik hela ami,” dehan Jóse ba Neon Metin iha aldeia Uai-Dau, Suku Loi-Lubo, Postu-Administrativu Vemasse Munisipiu Baucau, 6/12.
Maubrani hatutan iha momentu ne’eba, ai-tarak sona nia ain husi okos, maibe kanek fali iha leten entaun komesa moras beik-beik ona, depois sira hetan tan oan daruak, nia sente forsa laiha ona. Nia liman ain komesa nakdedar no halo serbisu ruma labele liu minutu 4 ba leten, tanba liman ain maten hotu, nune’e nia tenke deskansa se la’e nia la’o ladi’ak, moras ne’e mosu tanba inklui impaktu tinan 3 iha ai-laran ne’ebe malae sira baku no tebe.
“Laran sente triste no todan atu simu kondisaun ne’e, tanba durante ne’e ha’u nia oan sira sei ki’ik hotu entaun haruka se loos mak loron-loron dada ha’u ba mai ba hariis-fatin mos susar la halimar tenke ema seluk mak dada ha’u nia liman mak foin la’o. Dala ruma oan sira baruk ona atu dada ha’u la’o ba mai entaun hakarak ka lakoi ha’u koko Hamriik no la’o mesak maibé sempre monu,” Jóse hatan ho matawen.
Nia dehan hakarak ka lakohi tenke simu realidade basa Maromak nia planu labele muda, saida maka nia bele halo, nu’udar ema umanu nia hakarak moris hanesan mos ho ema bain-bain ida-idak la’o ninian maibe lolo liman la to’o.
“Nune’e mos karik oan sira baruk, dalaruma loron 4 ba leten mak ha’u hariis dala ida, ha’u hakarak loos atu hariis maibe ho kondisaun ne’ebe mak defisiénsia, ha’u tenke tuir oan sira nia hakarak. Dalaruma sira hirus ha’u tanba hau kondisaun, maibe ha’u sempre dehan ba sira, oan ha’u mos lakohi sai hanesan ne’e, maibe tanba imi, tanba nasaun ida ne’e mak ohin loron ha’u sai hanesan ne’e, se imi lakohi kuidadu ha’u, mak loron ida imi sei arepende tanba ita nia uma laran hela ha’u mesak”, hateten nia ba Neon Metin ho laran triste
Situasaun ne’e obriga Jóse ho nia familia tenke husik hela sira nia fatin, hodi ba hela hamutuk ho familia, tanba tuir loloos autoridade lokal sira mak tenke tau atensaun, maibé autoridade sira taka dalan nune’e ohin loron nafatin moris ho terus nia laran. Tanba ne’e husu ba parte relevante, karik bele ajuda fo hela kadeira roda ida, atu nune’e nia bele la’o mesak no mos halo hela uma ida ba nia familia karik nia destinu husik mundu ne’e.