Reportajen David da Costa
Relasiona ho komunidade sira ne’ebé maka preokupa folin foos ne’ebé maka sae makaas iha merkadu to’o iha $18,00 no $20,00, ne’e governu sira mos rekoñese katak iha ema balun maka fa’an foos folin to’o sa’e hanesan ne’e, no governu rasik maka la kontrola to’o iha área rurál, maibé agora governu kontinua kontrola ho di’ak komesa husi hahú subsídiu to’o agora.
Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Koordenadór bá Asuntu Ekonomia no Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuadi Lay hateten foos ne’e hakarak atu ko’alia dala ida tan hamutuk ho Vise Ministru Komérsiu iha ne’e, katak foos ne’e husi ne’e ba Timor tomak iha fatin ida, sira haree ema laiha sira faan foos ne’e to’o $22.00 kada saku, maibé governu kontinua kontrola ne’e ho di’ak komesa husi hahú subsídiu to’o agora.
“Ita laiha krize ba foos, sóke ha’u haree ha’u nia maluk sira, ha’u nia alin sira gosta mak buka hatene dehan foos folin sa’e, mais iha Dili ne’ebé folin foos di’ak hela, ita bo’ot sira nunka ko’alia, ne’ebé ami rekoñese katak ita la kontrola to’o iha área rurál, maibé ha’u hatene katak MKI esforsu an tebes-tebes hamutuk ho SLN hodi intervein iha fatin hotu-hotu atu garante foos folin normál,” dehan Francisco Kalbuadi Lay ba Jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál Bairu-Pite, Sexta 12/04.
Nia esplika, ne’ebé atu dehan foos la’o di’ak hela, rezerva iha armajen ne’e iha nakonu hela no laiha problema, sóke ko’alia kona-ba foos hakarak ka lakohi la’ós problema nia hun ne’e iha Timor, no subsidiu ne’e iha ne’ebé-ne’ebé la hotu ida no iha rai boboot sira riku nian mós hanesan ne’e.
Entretantu Zelia husi munisípiu Aileu, kestiona folin foos no sasan nesesidade baziku nafatin aumenta, vendedor ho rendimentu ki’ik la bele fa’an sasan, konsumidor ho rendimentu ki’ik labele sosa foos iha saku nesesidade obriga hola foos ne’ebé sukat iha lata.
Tanba antes foos sira hanesan manu vitoria, tali merah, gostu loos sei folin normal ne’e 20kg $13.00 , agora sa’e tiha ba $15.00 no 25kg $17.00 agora folin sa’e tiha $18.00 ho folin foos sira ne’e sa’e hotu nia sente susar tebes atu hola ba han loro-loron, sa tan ema kbiit laek dalaruma hola haknauk de’it foos malae ne’ebé sukat iha susuben nia lata ida 75 centavos, foos rai bungkus iha masin-midar nia plastiku ne’e $1.00
“Ha’u hakarak husu ba nain ulun sira hatun netik sasan nia folin ba, hanesan ami sira business, ami ne’e ‘kasihan’ atu hola sasan ruma hodi buka moris mos araska, ami atu fa’an kios oan ruma maibe ami husu sasan karun hotu”, Zelia Pereira informa ba jornalista Neon Metin iha merkadu Aileu Villa, Kinta 21/03/ 2024.
Komunidade ne’e haktuir la’os foos de’it mak karun, maibe sasan hotu-hotu hanesan mina, supermie no sasan sira seluk tan sa’e hotu kedas, maske nia iha hanoin atu fa’an sasan naton ho modal ki’ik hodi buka moris maibe sasan folin sa’e nia labele hola, nune’e nia fa’an OB (Obralan) oituan no dosi donat iha dalan ninin ida ne’e mak atividade ne’ebé nia halo buka osan.
