Reportajen Santina Lusia da Costa
Organizasaun Movimentu Sosiál Uniaun Agrikultór (OMSUA) husi Munisípiu hitu, halo audiensia ho Prezidente Republika, Dr. Francisco Guterres Lú Olo, hato’o prekupasaun ne’ebé estadu presiza tau atensaun kona-ba harii zona produsaun, labele halo eviksaun forsada, iha kontrolu ba folin, hapara kobransa husi tratór governu nian no kontinua kampaña “Sidadaun ida Ai-oan ida.”
Hafoin halo audensia, Porta Voz Organizasaun Movimentu Sosial no Uniaun agrikultura baze, Delfia Pereira Us-Boco, hateten objetivu mai iha ne’e, atu hato’o preokupasaun no problema saida mak durante ne’e maluk agrikultór sira hasoru hela, toma nota hela iha Pontus neen maka hanesan, Kria Politika nasional reforma agraria, hapara evikasaun forsada, kria merkadu justu ba kamponezes, hapara kobransa ilegal, reforsa kuidadu ekolojiku no reforsa kampaña politika soberania ai-han.
“Ami reprezentante movimentu Kamponezes mai hasoru Prezidente Republika atu uza nia majislatura influensia, bele koalia ho governu tau atensaun ba preokupasaun kamponeza sira nian, ami husu atu hamosu politika ida kona-ba zona produsaun, katak fatin sira ne’ebé nia vokasaun ba produsaun labele uza fali ba konstrusaun, tanba ne’e fó impaktu ba ita atu hasa’e produsaun. Hapara enviksaun forsada, deside presu ne’ebé justu ba folin produtu lokál.” Hateten, Porta Voz, Organizasaun Movimentu Sosial no Uniaun agrikultura baze, Delfia Pereira Us-Boco, iha Palasiu Prezidensial Nicolau Lobato, Biaru-Pite, 7/2.
Delfia esplika kria politika nasional reforma agraria hodi define zona sira produsaun no konstrusaun nian, particular liu aselera implementasaun lei rai no ordenamentu teritoriu, hapara enviksaun Forsada, husu emediatemente hapara envikasaun forsada hasoru kamponezes iha fatin hotu, particular kamponezes Aileu ne’ebé ameasa lakon sira nia rai no hela fatin, hapara kobransa ilegal, husu atu hapara kobransa illegal husi tratorista sira husi Ministeriu agrikultura nian hasoru kamponezes liuliu hanesan iha Munisipiu Manufahi, Covalima, Viqueque, Bobonaro, Aileu.
Nia hatutan reforsa kuidadu ekolojiku, husu atu lider supremu nafatin promove politika “ema ida aihun ida”, inklui introduz politika tara-bandu iha fatin hotu-hotu atu asegura uma komun ba Timor oan hotu. Reforsa kampaña politika soberania aihan, husu atu lider supremu nian intervensaun hasoru governu hirak ne’ebé promove importasaun aihan nune’e bele promove aihan lokál.
Nia haktuir, Prezidente Republika, toma nota no konsidera ba preokupasaun no problema sira ne’ebé mak durante ne’e maluk agrikultór sira hasoru, nia dehan, labele direitamente fó solusaun, maibé nia presija lori preokupasaun sira ne’e koalia lai ho parte governu.
Iha fatin hanesan, Reprezentante Uniaun Agrikultura Ermera, Alberto Martins Guterres, reforsa, mai hasoru Prezidente Republika, tanba tempu barak preokupasaun sira hato’o ona ba governu, hato’o mós ba iha Parlamentu nasional, oinsa tau planu ida ne’e ba serbisu governu nian para atu hadia, oinsa atu hasa’e produsaun tanba Timor nia vida nia hun mak agrikultura, sé agrikultura mak governu liu husi Ministru agrikultura la tau matan masimu, entaun ba oin ekonomia Timor sei monu, tanba governu rasik sei garantia de’it ba mina, maibé mina sei maran iha loron ida.
“Ami koalia ho Prezidente Republika atu nune’e bele kordena ho governu para atu reduz presu tratór, tanba tratór iha munisipiu sira barak liu mak tenki aluga, balun $ 60 dollar no balun $ 80 dollar, mak hodi fila rai.” Dehan Alberto Martins Guterres.
Alberto akresenta tan, Ministériu Agrikultura la tau matan ba Kafé sira, tanba kafé ne’e mós hatama impostu ba Timor no naran boot iha Timor, mina tempu badak sei maran, maibé produsaun agrikultura la maran tanba agrikultura iha Timor, kuaze 75% ema sei moris hanesan to’os na’in.
Nia hatutan tenki halo politika ida propriu atu koalia kona-ba politika reforma agraria atu nune’e ema hotu uza rai ho didi’ak halo produsaun, se ita la hamosu ho lei ida politika reforma agraria mak ita koloka sala.
