Reportazen Zevonia Vieira
“Ami halo konsulta ho ema matenek sira iha area ekonomia no dezenvolvimentu sira, no hare ba dadus sira ne’ebe mak mosu, ami nota katak impase ida ne’e fo duni desvantajen ba dezenvolvimentu tanba ho duadesimal laiha projetu foun ida mak lao, OXFAM preokupa liu ba iha asesu ba merkadu, asesu agrikultor sira ba merkadu ne’e sei labele akontese tanba duadesimal la loke oportunidade ba asumtu ida ne’e”. Fernando da Costa
Impase politika sai preokupasaun ba povu ne’ebe mak moris iha situasaun vulneravel liu feto sira iha rural no ema ho difiensia. Bainhira Orsamentu Jeral Estadu [OJE] 2020 ne’e hetan sumba iha Parlamentu Nasional. Situasaun ne’e hamosu preokupasaun boot ba grupu marjinal sira.
Situasuan ida ne’e, OXFAM Timor-Lesta hatoo sira nia preokupasaun tanba sei fo desvantazen boot ba dezenvolvmentu.
Bainhira jornalista Neon Metin konfirma karik OXFAM iha dadus relasiona ho problema social ne’ebe akontese, tanba impaktu hosi impase ne’e? ba Neon Metin, Partnerhsip & Influencing Senior Manager, Fernand da Costa ne’ebe nudar portavoz iha konferensia hatan katak, OXFAM antes halo karta aberta, estabele taskforce kiik oan ida, bainhira Orsamentu Estadu sumba iha Parlamentu Nasional, taskforce ne’e komesa halo servisu hodi akompanha situasaun ne’ebe halao hela. Hosi akompanhamentu sira ne’e laos deit hare publikasaun sira iha media, bainhira Prezidente da Republika hasoru malu ho partidu politiku, organizasaun sosiadade sivil no entidade sira seluk.
“Ami halo konsulta ho ema matenek sira iha area ekonomia no dezenvolvimentu sira, no hare ba dadus sira ne’ebe mak mosu, ami nota katak impase ida ne’e fo duni desvantajen ba dezenvolvimentu tanba ho duadesimal laiha projetu foun ida mak lao, OXFAM preokupa liu ba iha asesu ba merkadu, asesu agrikultor sira ba merkadu ne’e sei labele akontese tanba duadesimal la loke oportunidade ba asumtu ida ne’e”, esplika Fernando liu hosi konferensia imprensa, 06/02.
Fernando nota katak enkonomia Timor ne’e lidera hosi seitor publiku ho orsamentu governu nian, entaun servisu sira ne’ebe hetan osan direitamente hosi governu, liu-liu projetu sira ne’ebe hein governu mak fo projetu, ne’e sei hetan impaktu, tanba se hanesan ne’e signifika katak empregu aumenta, tanba sira labele emprega ema nafatin iha momentu ne’ebe sira mos la hetan rendimentu.
“OXFAM laiha dadus konkreta ne’ebe mak hatudu empregu atual lolos, maibe hosi konsultasaun ne’ebe mak halo no halo kalkulasaun simplis deit, se ita iha kompania ida mak fo servisu ba ema 10, tanba hosi kompania sira ne’e la hetan projetu foun, entaun bele hamenus ema balun, entaun ema barak sei lakon sira nia serbisu, ne’e laos dadus bazea ba peskiza ruma maibe ne’e hanesan kalkulasaun deit”, esplika Fernandos.
Tuir OXFAM nian observasaun katak situasuan agora ne’e, ba orsamentu ne’ebe gasta iha povu nia leet bele kiik liu, tanba rendimentu hosi ema sira ne’ebe iha serbisu, sira mak gasta no sosa povu nia sasan, ida ne’e mak gasta ba povu no sira mos bele hetan oituan, maibe tanba impase ne’e, ema sira ne’ebe iha serbisu mos rai osan oituan. Ida nee mak ami hanoin katak fo desvantajen ba dezenvolvimentu.
“Bainhira situasaun ne’e lao, sira iha area rural ne’ebe la asesu ba estrada ho diak, ne’e sira hetan impaktu liutan tanba rendimentu menus liutan tanba kompra menus, sira mos labele ba faan sira nia sasan, tanba transporte ba la diak ne’e sei fo efeitu boot liu. Efeitu boot liu tanba hare ba feto, ema ho difisiensia, feto sira iha area rurais, grupu ne’ebe marjinal liu, ne’ebe la dun hetan benefisiu, sira mak sei hetan impaktu boot liu no Oxfam iha preokupasaun makaas ba ida ne’e”, esplika Fernando.