Reportajen Adroaldo “Saretukau”
Iha ámbitu komemorasaun loron Nasional Veteranu ba da-6, veteranu sira hato’o sira nia lian ba juventude sira, atu banati tuir sira nia ain-fatin luta ba ukun-rasik-an, sai ezemplu hodi serví no luta ba dezenvolvimentu Timor Leste.
Komemorasaun loron nasionál veteranu, ne’ebé hala’o iha Centro Convenção de Díli (CCD), (03/03), Veterana Ernestina da Silva Martins (60) ho kódigu “Daha” hosi Munisípiu Ainaro, agora da-dauk hela iha Díli, hatete, joven ohin loron presiza banati tuir espíritu luta ba ukun-rasik aan, hodi luta ba dezenvolvimentu nasional.
“Husi ha’u nia hanoin ho ha’u nia lia-menon importante liu-liu ba imi joven sira, hanesan ita nia Na’i-ulun sira ko’alia dehan katak moris foun, ne’ebé buat hotu-hotu imi tenki hatene, matan mos haree buat saída mak veteranu sira hatudu, maibé ba ami sira ne’e, hanesan buat ida karik hanesan de’it, maibé mai oin, ba oin ne’e so joven sira ne’e mak bele atu prepara, hadi’a imi nia aan, para ami sira ne’ebé bele la iha mos, joven sira bele banati, la’o tuir fali hanesan buat ne’ebé ke aman, avó, tiu sira hatudu hela ba ita nia nasaun ida ne’ebé foin atu hetan liberdade, demokrasia,” dehan Veterana Ernestina ba Neon Metin, iha CCD, Kaikoli, Sesta 03/03.
“Ha’u presiza husu liu-liu ba joven sira, imi tenke hanoin iha imi nia aan, atu nusa mak imi bele hatene katak istória ida ba rezisténsia nian ne’e, ne’ebé presiza prepara imi nia aan, tenki buka imi nia matenek ne’e ba oin para aban bairua ami sira ne’e bele la iha ba mos, istória ida veteranu ni-nian ne’e kontinua konta nafatin,” nia hatutan.
Iha fatin hanesan Veteranu Alarico Sarmento “Oan Kiak” (58) hosi Munisípiu Ainaro, Postu Administrativu Hatu-Builico, hatete kabe ba kontribuisaun juventude nian, nia hato’o, atu lori rai ne’e ba oin Na’i-ulun sira tenki kria unidade, sé lae mak sei fo impaktu ba juventude sira.
“Hanesan juventude sira agora ne’e, hanesan buat ida karik, ladun hakmatek, tanba saída? Boot sira fahe malu tiha hanesan ne’e oinsá? Uluk kria buat ida unidade, asaun i progresu, mais agora iha ne’ebé? Ulun sira fahe malu,” Veteranu ne’e preokupa ho unidade entre líder sira oras ne’e.
Hakarak Na’i-ulun sira tenki kria unidade hodi foku kria ba joven sira kampu traballu, eskola ne’ebé kualidade hodi bele kontribui ba dezenvolvimentu nasaun Timor-Leste nian iha futuru, nia husu.
“Ami hakarak joven sira, loron ami nian, istória sira ne’ebé dala ruma ita boot sira akompaña tuir tenki banati, para tau iha futuru aban bairua, sé ami la iha ita boot sira bele konta istória.”
Nia husu atu joven sira ne’ebé halo estudu iha rai li’ur tenki lori matenek no esperiénsia hosi ema nia rai, mai dezenvolve ita nia rai.
Nune’e mos Veterana Madalena Bidau Soares ho naran kódigu “Kasian” (67), hosi Munisípiu Liquiça, hatete, 3 de Marsu hanesan loron importante ida ba juramentu nian iha Maubai ne’ebé agora da-dauk komemora iha Díli hanesan mos komemora iha Maubai iha tempu rezisténsia nian liu ba. Relasiona ho ne’e, veterana ne’e hato’o ba joven sira, atu hanoin inan-aman sira ne’ebé halo funu atu hakerek iha sira fuan no banati tuir hodi bele lori nasaun ne’e ba oin.
“Katuas ferik luta na’in sira mate karik, kuda hela ba juventude sira nia ulun-fatuk, para aban bairua juventude sira atu bele hahí nafatin, atu bele konta istória nafatin, atu serbi nasaun ne’e. Hamriik iha inan-aman ni-nia ain-fatin tenki tuba rai metin, kuidadu ita nia nasaun nia distinu ba aban bairua, hanesan lutu karik, lutu rin naksobu fali iha loron ikus.” dehan Madalena Kasihan
Veterana ne’e husu joven tenki organiza aan ho di’ak atu ba futuru nasaun nian, tanba ita nia rai ukun-rasik aan, buat hotu iha ita nia nasaun la dezenvolve rasik, presiza ita mak dezenvolve, nia dehan tanba ita hakarak ema seluk mak halo mak ita lori tane-liman de’it ba ema seluk, ne’e ita sente la di’ak, ita ukun aan la koresponde buat ida.
Nia hatutan tan katak, atu hatudu ukun-rasik aan, tenki hatudu katak ita bele kaer no halo rasik. Entaun tenki hatudu ita nia unidade, solidariedade no kolaborasaun hodi tau liman hamutuk “hodi reforsa malu dezenvolve di’ak liu iha ita nia nasaun laran konabá ita nia moris tomak atu haree ba ita nia família uma laran to’o mos servisu estadu ni-nian, tenki serví ho disipplina ho unidade, respeita malu hanesan bai-bain.”
“Ne’ebé buat hirak ne’ebé ami halo iha ai-laran, ami demostra iha vila, foinsa’e sira mos tenki banati tuir, halo tuir buat ne’ebé inan-aman halo iha ai-laran.” Dehan Kasian.
Joven sira bolu malu hamutuk, fo hanoin ba malu hodi hakerek istória luta ona kakutak no surat hodi hanoin tuir atu bele hamriik hanesan kombatente sira uluk, tanba uluk aan ne’e luta ho ita nia isin-lolon rasik, ho rui no ran ne’ebé naklekar ba rai ida ne’e, nia fo korajen liutan.
“Husu ba malu hamutuk, evita problema ne’ebé hirus malu, evita baku malu, evita tuku malu, evita hemu lanu para provoka uluk ema, buat hirak ne’e hotu evita, pois intensaun liu mak estuda, estuda ne’ebé mak eskola, estuda to’o dukur iha livru nia leten, ida ne’e mak los, sasan sira ne’ebé ita nia maluk sira ko’alia, ita kapta, balu ne’ebé di’ak hakerek iha surat, hakerek iha kakutak to’o iha uma tau iha surat atu bele estuda,” enkoraja liutan Veterana ne’e.
Alberto “Maun Siak” (73), mos hato’o katak, komemora loron veteranu ni-nian, nia aproveita ne’e duni ha’u fo hatene ba juventude labele halo de’it de’it problema, oho malu, baku malu maibé oinsá tuir sira nia ain-fatin, aban bairua joven mak futuru nasaun Timor-Leste ni-nian.
“Ha’u aviza ba ha’u nia alin, oan sira, veteranu hosi Tutuala to’o iha Oekusi, iha Suai, imi tenki hadomi malu i unidade, para aban bairua ne’e kaer nasaun ne’e. Nasaun ne’e nia futuru iha imi agora joven ne’e nia liman, ami ne’e hanesan katuas, ami halo funu ba imi, estuda di-di’ak para imi sai ukun imi nia rai, ema ida labele mai tan hadau ita nia rai,” veteranu ne’e enkoraja juventude sira.
