Reportajen David da Costa
Sosiédade sivil liu husi Asia Justice And Rights (AJAR) ho Asosiasaun Hak ezije ba governu atu fó apoiu ba Polísia Sientífiku Investigasaun kriminal (PSIK) atu kombate krime organizadu ne’ebé oras ne’e la’o iha Timor-Leste.
Peskizadór, Asia Justice And Rights (AJAR) , Inocencio de Jesus Xavier hatete, AJAR nian prespetiva maka ne’e estadu nia aparelu hanesan PSIK tenke iha meius ne’ebé sufisiente nune’e kombate no prevene krime organizadu sira ne’ebé oras ne’e tenta la’o livre iha territóriu Timor-Leste.
“Ba ami hanoin governu, estadu ita iha aparelu estadu hanesan PSIK ne’ebé nia iha meius rasik prevensaun no kombate ne’e iha, entaun ita espera governu bele apoiu ba ita ninia autoridade polisiais atu bele halo servisu di’ak liu tan no bainhira iha kapturasaun detensaun iha dentru fragante de leitu ka buska aprensaun orgaun Tribunál ne’e tenke funsióna di’ak depois fó duni sansaun ida forte ba ema sira ne’e,” dehan Peskizadór AJAR, Inocencio ba jornalista sira iha nia kna’ar fatin Faról, Segunda 29/09.
Tanba polísia halo servisu, depois ba Tribunál halo deklarasaun oin seluk mós ida ne’e mos bele problema. Tanba ne’e, fó hanion ba PSIK ho Polisia Nasionál Sentifiku Investigasaun kriminal (PNSIK) atu nafatin garante prosesual, nune’e ikus labele imputa aviaskorpus, Ministériu Públiku ka Tribunál labele simu pareser ka keixa sira ne’ebé husi investigadór sira, entaun ne’e nu’udar dezafiu ba prevensaun ba kombate krime organizadu iha rain.
“Tenke loke prosesu, se deskonfia tenke loke prosesu hasoru sira, tanba ne’e ha’u agradese ba Ministru Prezidensia Konsellu Ministru Agio Pereira bele brani hakerek nia manifesta públika katak envolvimentu sira hanesan ne’e,” nia subliña.
Nia salienta “Ami hein katak Primeiru Ministru, Prezidente Repúblika bele atensaun ba prosesu ida ne’e, se membru governu ruma mak envolve iha ne’e di’ak liu sai no lori ba prosesu, maibé ne’e deskonfia de’it, ita la hatene sé, ita espera Primeiru Ministru halo prosesu ruma hasoru ninia membru governu”.
Nia argumenta, se nia halo ida ne’e nia salva duni ninia integridade no nia la hamonu nia governasaun, nia kondena aktu individu ne’ebé atu estraga ninia governasaun.
Nune’e mós, Vise Direitór Dahuluk Asosiasaun Hak, Antonino de Limas hatete, krime organizadu ne’e instituisaun ne’ebé atu responde estadu, governu. tanba governu mak iha sistema, governu mak kria lei, governu iha instrumentu hotu, atu halo prevensaun oinsá kontra kona-ba krime organizadu.
Tanba Hanesan sosiédade sivil nafatin observa, nafatin ko’alia atu hatete ba estadu, governu katak, krime organizadu ne’e afeta ba ema barak, halo ema barak sofre, ema barak lakon.
“Ita hatene krime organizadu ne’e, ida tráfiku umanu, asuntu seksual mós iha laran, droga iha laran,” nia dehan.
Maibé jogu scame ida sira husi rai li’ur mai ho kartu kreditu ne’e mai Timor lori kartaun de’it, depois nia bele hasai osan iha ne’e.
“Entaun sira sobu númeru konta bankária ema sira nian, entaun nia bele foti osan iha Timor ha’u hanoin ida ne’e akontese. Krime organizadu balun seluk jogu online, jogu ilegál sira iha, ha’u hanoin balun Oekusse depois konsege deteta, konsege sobu, kaer entaun ne’e krime organizadu ne’ebé akontese,” nia subliña.
Nia salienta “Ita preokupa, ita hanoin loloos ne’e ita nia governu iha instrumentu bele atua ida ne’e. Se nia mai husi li’ur ne’e reforsa sistema servisu iha imigrasaun. Portu sira ne’e tenke tau duni ema ne’ebé servisu ho laran ho loloos ba rai ida ne’e”.
Tanba buat sira ne’e akontese liga ho ema rai laran, ajente sira loke dalan. Bele mós iha rede sira ne’ebé keta boot balun mós bele envolve iha laran fasilita ka proteze ema sira ne’e.
“Mai ita kona-ba krime organizadu ne’e ha’u hanoin Ministru Prezidensia Konsellu Ministru Agio Pereira nia publikasaun, nia manifesta ne’e, nia hatete momos, ita, ha’u PSIK ka Ministériu Públiku atu ko’alia ho Ministru Agio Pereira,” nia argumenta.
Tanba nia iha informasaun sira depois foti medida ne’ebé adekuadu nune’e ba oin la akontese ne’ebé bele afeta ba ema barak nia moris, halo ema barak lakon.
