Home Feature Moris ho Difisiensia Matan, Filipa Iha Esperiensia Hetan Assedio Moral (Bully) Hosi...

Moris ho Difisiensia Matan, Filipa Iha Esperiensia Hetan Assedio Moral (Bully) Hosi nia Kolega Sira

867
0
Filipa hamutuk ho nia kolega eskola no manorin iha EBF Aituri Laran. [Foto: Marcio Morato | 07.09.2020]

Reportazen Marcio Morato Pinto

“Filipa halao ninia prosesu Edukasaun iha fatin tolu, uluk nia eskola iha fatin difisiensia nian, maibe nia rasik lakohi tamba nia hare nia kolega sira hanesan hotu ho nia, ikus mai halo nia trauma no nia deside atu muda Eskola ba fatin seluk. Hafoin nia muda ba Eskola Bemori, iha eskola refere nia kolega sira provoka hodi goza nia, então ikus mai nia deside atu lakohi eskola ona”, Filipa Amaral

Hamnasa, halimar ho haksolok no estuda mak espresaun labarik sira nian, ho sira nia talentu ne’ebe mesak oi-oin, halo sira nia moris sai murak liutan. Filipa Amaral nudar labarik moris  nudar difisiente matan, eskola iha Eskola Bazika Filial (EBF), iha premeiru klase iha antusias makaas hodi partisipa iha prosesu aprendizajen. Neo Metin konsege dadalia ona iha nia eskola fatin, oinsa nia partisipa iha sala laran ho nia kolega sira.

Iha tempu ne’e Neon Metin hakat ba Filipa nia hela fatin Aituri laran, hodi hasoru direitamente ho nia inan-aman, atu konnese besik liutan Filipa.

Filipa Amaral, labarik ne’ebe ho idade tinan 8, moris iha Hospital Nacional Guido Valadares (HNGV) ho difisiensia iha matan, oan hosi Afonso do Rego no Teresa Amaral.

Filipa hatudu ninia oin ne’ebe entusiasmo, bainhira Neon Metin ba visita nia iha uma. Maske moris nudar difisiensia matan, maibe nia hakas an nafatin hodi halao ninia aktividades hanesan estudante primária husi Eskola Básika Filial, Aituri-Laran.

Moris ho difisiensia laos katak, ema seluk atu diskrimina ka la fo valor ba sira, tanba kapasidade ho talentu iha idak-idak nia an, la hare ba difisiensia ou lae, importante liu oinsa la diskrimina sira no bele paritisipa iha prosesu dezenvolvimentu hamutuk.

Bainhira Teresa Amaral dadalia ho Neon Metin, nia haktuir konaba Filipa nia istoria katak bainhira partus, mediku sira rekomenda bai nan atu alta hosi ospital no fila ba uma no ikus presiz halo tratametu espesifiku ba Filipa nia kondisaun iha tempu ne’eba.

“Bainhira Filipa moris mai Doutor sira la halo tratamento espesial konaba ninia kondisaun. Ho nune’e, too fulan ida hau lori fali nia ba konsulta, maibe kontinua la hetan tratamento tamba facilidade HNGV nian limite tebes”, dehan Teresa Amaral ho oin triste, bainhira dadalia ho jornalista Neon Metin.

Teresa haktuir katak médiku sira hakarak prosesa Filipa atu halo operasaun ba kondisaun físika ne’ebe nia iha, maibe inan aman husi Filipa nian tauk atu halo operasaun ba sira nia oan, tamba ho razaun Filipa idade sei kiik.

“Bainhira nia kompleta tinan ida, ami lori nia ba HNGV, altura neba ho objetivo atu tau lensa ba nia matan, maibe husi parte médiku nian deside atu halo operasaun. Husi desizaun médiku nian halo ami tauk tamba nia sei idade kiik no nia seidauk bele kuidado ninia an. Ho nunee ikus mai ami la hatan atu halo operasaun, husik nia boot maka halo operasaun, karik iha posibilidade husi parte Ministerio Saúde nian”, esplika Teresa.

Teresa haktuir iha loron 12Agosto 2010, the Military Sealife Command Hospital Ship (USNS Mercy Boat), to’o iha Timor ho objetivo atu halo tratamento ba kualker moras ne’ebe timoroan sira iha, rona informasaun ida nee, Filipa nia inan aman deside iha oras tuku 4:00 madrugada lori nia ba konsulta, maibe fasilidade ba transporte laiha, ho nune’e sira la lori Filipa hodi ba hetan tratamento husi USNS.

Ho limitasaun ekonómika husi inan aman nian, ikus mai Filipa kontinua moris ho kondisaun difisiensia iha matan, maibe nia entusiasmo nafatin, nunka hatudu ninia oin triste ba ema ho realidade físika ne’ebe iha.    

Teresa hateten katak Filipa halao ninia prosesu Edukasaun iha fatin tolu, uluk nia eskola iha fatin difisiensia nian, maibe nia rasik lakohi tamba nia hare nia kolega sira hanesan hotu ho nia, ikus mai halo nia trauma no nia deside atu muda Eskola ba fatin seluk. Hafoin nia muda ba Eskola Bemori, iha eskola refere nia kolega sira provoka hodi goza nia, então ikus mai nia deside atu lakohi eskola ona.

Esperiensia ne’ebe Filipa hasoru halo Teresa ho Afonso triste no preokupa, karik labele kontinua ninia eskola ho kondisaun ne’ebe iha, tanba ho situasuan hirak ne’e, hamate Filipa nia vontade atu Eskola.

Nudar Inan Aman iha domin boot ba nia oan feto, atu nune Filipa bele kaer fitun ida iha futuru, to’o ikus hetan duni fatin ba Filipa hodi kontinua eskola iha Aituri laran. Ba Neon Metin Teresa konfesa katak Filipa haksolok eskola iha EBF tanba bele hetan atensaun masimu hosi manorin sira, hetan kolega diak no kria amizade ne’ebe furak.

Ho ambiente foun ida nee, halo Filipa forsa liutan, tamba bele hetan komunikasaun ne’ebe diak ho manorin no kolega sira.

Oras ne’e dadauk Filipa kontinua eskola ho kontente iha premeiru ano, nia esforsu-an hodi eskola Filipa iha mehi hakarak sai polisia hodi bele fo seguransa ba nia komunidade.

“Sente eskola ne kapas los aprende ABC, ami halimar diak, sira gosta halimar ho hau, sente diak no kontente. Iha nee hakerek ABC depois fo professor tau BOM, fila ba uma estuda ABC. Iha recreio halimar maka tapa ho Zinha. Iha futuru hakarak sai polisia. Buka servisu halo seguransa ba ema. Atu sai policia tenke estuda no hakerek. Hau hakarak halo belun ho hau nia kolega sira no sira hare hau diak” dehan estudante primeiro ano ne’e.

Teresa nudar inan rekomenda ba Governo ka NGO ruma, tulun nia oan feto ne’e no nia ema ho difisiensia sira seluk,  hodi bele hetan tratamentu, tamba durante nee sira buka duni dalan atu halo operasaun, maibe seidauk hetan. Ho esperansa boot,Teresa espera katak loron ida Filipa bele rekupera.

*(Marcio Morato Pinto nudar estajiadu iha media RENETIL Neon Metin)

Print Friendly, PDF & Email

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here