Reportajen David da Costa
Governu Timor-Leste Kansela ona forsa tarefa kontijente hamutuk nain 50 ne’ebe maka atu ba apoiu umanitariu ba iha Nasaun Republika Filipina ne’ebe maka akontese dezastre naturais iha loron 6 novembru 2025, tanba Nasaun Filipina iha rekursu umanu ne’ebe maka sufesente atu responde ba iha kalamidade ne’e, maibé sira presiza lii maka apoiu material.
Ministeiru Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Bendito dos Santos Freitas, hateten, Iha enkontru kordenasaun politika nivel altu Republika Filipina nian ho Asistensia Sekretariu Negosiu Estranjeiru no Skretariu Defeza nian, sira halo reuniaun iha Manilia Filipina nivel politiku, sira deside primeiru atu agradese Timor-Leste nia partesipasaun ba misaun umanitariu ne’e, sira agradese.
Nune’e mos prezidente Republika Filipina Ferdinand ‘Bongbong’ Romualdez Macos Jr. apresia mos Timor-Leste nia manefestaun Umanitariu ida ne’e. Maibé Nasaun Filipina iha rekursu umanu ne’ebe maka sufesente atu responde ba iha esatadu kalamidade ne’ebe maka akontese iha Filipina, maibé sira presiza liu maka apoiu material.
“Prezidente Republika Filipina apresia tebes ita nia jeistu manefestasun para atu bele apoiu misaun ne’e ba iha ne’ebá. Maibé sira dehan katak neste momentu Filipina iha mempau sufesente atu halo operasaun limpeza iha Filipina, saida maka sira presiza maka apoiu materiais goods,”dehan Ministeiru Negosiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK), Bendito dos Santos Freitas, liu husik Konfrensia Imprensa iha Salaun MNEK pantai Kelapa, Kinta 13/11.
Kona-ba kanselamentu tarefa kontijente ba apoiu umanitariu ba iha Republika Filipina ida ne’e horseik transmite ona ba primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, maibé Timor-Leste apoiu finaceiru, nune’e atu tulun ba situsaun iha ne’ebá, ida ne’e maka importante tebes atu klarefika ba publiku.
“Tanba ita hatene katak meus komunikasaun sosial mos fó sai ona informasaun katak kontijente ba iha dia 12, maibé realidade dezisaun politika husi Manila ba governu Filipina nian, ne’ebe ita mos konkorda, maibe laos dezisaun ida atu konkrita, maibe sira hatudu mos sira nia atensaun, sira nia respeitu no apresizaun mai ita, sira dehan sira iha rekursu umanu supesente atu halo servisu,” nia esplika.
Nune’e Prezidente Republika Filipina Ferdinand ‘Bongbong’ Romualdez Macos Jr. deklara hanesan ano de lutu maibe seidauk loke nesesidade abertu ida kona-ba apoiu internasionai, sira sei buka responde internamente.
“Maibe fila-fali ba ita nia koopersaun iha ambitu rejional hanesan estadu membru ASEAN,ida ne’e importante, tanba ita foin sai membru foun iha dia 26 outubru, ita hasoru kalamidade ne’ebe afeita un do estadu membru Filipina, ita prontu hatudu, ita nia jestu ida ne’e mos importante teb-tebes,” nia dehan
Maibé manefestasun de solidadridade, farternidade, e uma vokasaun univeras, chamamentu ida ba povu no ba nasaun hotu-hotu atu bele tulun malu, ne’ebe iha situsaun hanesan ne’e Timor-leste prepara, Timor nia forsa defesa sira preparadu, kontijente membru sira preparadu, kunadu iha mudansa dezisaun sira husu apoiu karik Timor-Leste prontu apoiu.
Alende ida ne’e, nia mos esplika, iha loraik loron 11 novembru, Primeiru Ministru no membru governu ne’ebe maka toma konta ba iha liña kordensaun atu apoiu umanitariu ba iha nasaun Filipina ne’e hasorumalu iha Ministeiru Defesa atu haree preparasaun ikus, atu destaka Timor nia forsa tarefa kontijente ba apoiu umanitaria iha nasaun Filipina ne’e tudu preparadu.
“Preparatiu sira ne’e halo hotu, ita prepara, Timor-Leste prontu atu bele ba duni, iha tempu ne’ebe ita kontaktu Airo Dili, nu’udar ita nia transporte ne’ebe maka altura nesesariu atu lori ita nia kontijente ba ne’e, ho ida ne’e preparativu la’o diak hotu kedas,husi parte defesa halo kordensaun,inklui mos Ministru Finasas,” nia konklui.
Entertantu forsa tarefa kontijente ne’ebe governu kansela ne’e konjunta hamutuk nain 50 ne’ebe atu ba fó apoiu asistensia ba Filipina ne’e kompostu husi husi Militar F-FDTL nain 120, Autoridade protesaun sivil diresaun Bombeiros nain 20, servisu saude nain 6 no instituisaun Jestaun Ekipamentu Dezenvolvimentu Infraestrutura Indtitufu Publiku (IGEDI,IP) ema nain 4, sira sei estadia iha Filipina durante semana rua no loron 6 iha Filipina, lidera husi Tenente Koronel Vitoriano Soares.
