Reportazen Zevonia Vieira
Moras surtu Covid-19 ne’ebe mak ohin loron rezultadu positivu 18, hosi nain 18, nain 1 kuradu ka rekupea no nain 17 halo hela tratamentu iha fatin izolamentu Vera Cruz. Situasaun ida ne’e halo VIII Governu Konsituisional serbisu hamutuk ho Centru Integradi Jestaun Krize [CIJK] hodi hamosu senariu ida, atu bele halo prepara planu ba tempu naruk hodi hasoru moras Covid-19.
Hosi espliksaun portavoz Dr. Rui Araujo ba jornalista sira, liu hosi media brief esplika katak governu kria senariu ka posibilidade ka lian Indonesia dehan kemungkinan, hodi halo estimasaun ba planeamentu.
Dr. Rui esplika ho baze dadus ne’ebe iha ka tuir dadus internasional ne’ebe iha Organizasaun Mundial Saude [OMS] halo konseila konaba persentazen.
Presentazen ne’e mai hosi ne’ebe?
Mai hosi konseitu ida bolu Attack Rate ne’e signifika Taxa de Atake moras ne’e atake ema to’o hira, ba senariu ita nian ne’e ita kaer optimista liu mak 0% maibe ida ne’e la konta tuir.
Moderadamente ho pesimista total 1%, menus optimista 5%, pesimista 10%, superpesimista 10%. Timor-Lesteiha populasaun agora mais menus 1.300.00 miliaun, signifika total infektadus ba 1% ho stimativa posivel ne’e ema ne’ebe hetan infesaun bele to 13 mill pesoas, se 5% ema ne’e bele infetadu to 65,000, se sae ba 10% bele sae 130, 000 mill, se sae ba 30% signifika sae ba 390,000 mill pesoas.
Hosi 13 mill hare ba dadus internasional ne’ebe iha, hosi estatistiku internasional sempre hatudu katak 40% hosi ema ne’ebe hetan infesaun tama iha klasifikasaun lizeiru.
“Ita nia maluk sira iha Vera Cruz, sira diak hela tanba sira laiha gejala ka sintomas ne’e mak bolu lizeiru, normalmente 40% hosi total ida ne’e, entaun ita bele kalkula mais menus iha 5,200 mill [1%]. 40% seluk moderadus signifika sira komesa mear makaas iha ona no isin manas, maibe sira sedauk presiza oxigeniku”, esplika Dr. Rui Araujo, 18/04.
Dr. Rui reforsa katak lizeiru katak laiha gejala ka sintomas, moderadu ne’e sira iha gejala ka sintomas mais sedauk todan, depois iha tan klasifikasaun seluk mak graves.
Iha graves ne’e fahe ba rua, iha 15% presiza oxigeniku signifika nia mear no sente iis la dun sufsiente, dada iis susar oituan, entaun oxigeniku para nia sente diak.
“Se ita nia estimativa 1% mak hetan virus, iha porvolta de 10,200 mill ka 10,400 mill [ba kazu lizeiru ho moderadu], lizeiru ho moderadu ne’e normalmente la presiza ospital, ita bele tau hamutuk iha fatin ida deit hanesan agora dadauk halo iha Vera Cruz ne’e, maibe kuandu nia tama ona iha grave, ita presiza ona ospital hanesan presiza ICU”, hateten Dr. Rui
Dr. Hatutan iha oras ne’e dadauk governu halo hela esfrosu hodi dezenha Vera Cruz, hodi sau fatin ba grave sira ne’e, maibe agora Timor iha deit kazu lizeiru entaun ita tau hotu sira iha ne’eba.
Hosi senariu ne’ebe mak CIJK prepara mos atu hatudu katak hosi 1% ka 13, 000 mill, se hare 5% ka 65,000 mill pesoas ne’e mak presiza oxigenu ka ventiladores.
Dr. Rui mos esplika katak hosi senariu ida ne’e mos se hare ba ema ne’ebe mate, durante ne’e ema hotu akompanha normalmente mate ne’e bele too 3% hosi ema ne’ebe hetan infesaun, entaun signifika ita prepara antisipa iha senariu ida ne’e posivelmente se iha 390 pesoas mak mate.
