Home Notisia Komunidade Bobe nia Natar 100 Hektar Nakfilak Sai Mota Permanente Tanba Mota...

Komunidade Bobe nia Natar 100 Hektar Nakfilak Sai Mota Permanente Tanba Mota Sobu

1373
0
Mota iha Bobe, Suku Foho-Ailiku Postu-Administrativu Hatu-Udu, Munisipiu Ainaru . [Foto: Santy | 14.05.2022]

Reportajen Santina Lucia da Costa

Komunidade iha Bobe, Suku Foho-Ailiku Postu-Administrativu Hatu-Udu, Munisipiu Ainaru nia natar kuaze 100 hektares agora nakfilak ba mota permanente, tanba mota sobu iha tinan 2009 no tinan 2012, no daudaun ne’e komunidade sira halo de’it to’os,hodi sustebta uma laran no eduka sira nia-oan ba eskola.

Ba Neon Metin komunidade Januario da Costa informa durante tinan 10 resin ona la halo natar, tanba udan boot, mota Karau-Ulun tun mai natar sira ne’e sai mota hotu, entaun oinsá ita bele halo natar, la halo natar, hahú husi tinan 2009 to’o agora la halo natar, mota mai hakohi hotu natar sira ne’e, agora nakfilak ba mota.

“Natar Bobe agora nakfilak ba mota, nunka iha rai pedasuk ida iha mota laran ne’e, mesak rai henek de’it, ami atu halo natar iha ne’ebé,  Mota ne’e fó ameasa boot ba ami, natar fatin laiha ona.” Hateten, Komunidade, Januario da Costa iha Bobe, Suku Foho-Ailiku, Postu-Administrativu Hatu-Udu, Munisipiu Ainaro, loron Kuarta-Feira, 11/5.

Januario dehan durante ne’e la halo natar, ba lere fali to’os iha foho leten , estadu bandu dehan labele tesi ai sé lae rai monu, komunidade  kumpri ba fali rai tetuk halo toos iha Dolok,  kuda aifuan sira, modo, ai-manas no seluk tan hodi sustenta uma laran. Hosi halo toos ne’e, ba fa’an fali produtu sira ema hola, mak hodi ida ne’e sosa fali foos hodi han netik.

“Agora ami halo toos de’it, la’os atu buka riku, maibé tan nesesidade uma laran no eduka labarik sira ba eskola, mak ami nafatin halo toos ne’e.” Tenik, Januario.

Januario da Costa, to’os nain. [Foto: Santy | 14.05.2022]

Januario akresenta uluk kompañia ida Bee-Moos mak ke’e rai henek bou duni iha mota ne’e, maibé udan boot mota tun mai, rai henek bee lori hotu, husik tiha, kompañia Loro-Mesak mai fali mós halo penahan, maibé bee kontinua lori, to’o agora abandona hela.

Nia husu ba Governu presiza haree mota ne’e, di’ak liu tan  ke’e halo fatin ne’e didi’ak atu nune’e mota ne’e halai ba fali fatin tuan ne’e, tanba mota ida agora ne’e mesak natar de’it, natar ida agora sai fali mota ne’e mak fatin Bobe Banut-Laran ne’e no mota tuan mak husi Ai-meta laran ne’e.

Entretantu, Xefe Suku Foho-Ailiku, Deonato de Araujo Laet, hateten, Suku Foho-Ailiku  iha akontesimentu inundasaun boot ne’ebé mak akontese iha tinan 2009 no gravé liu tan akontese iha tinan 2012, ne’ebé kada tinan ninia estragu ba komunidade nia hela fatin no mós estragus ba rai rohan sira ne’ebé hela iha ne’eba, komunidade sira utiliza ba setór agrikultura ninian fó impaktu no ameasa ba komunidade sira liuliu agrikultór sira nia natar.

 “Natar kuaze 100 resin hektares maka mota sobu no natar fatin ne’e sai ona ba mota permanente. Mota ida orijen sai fali ailaran no natar fatin sai mota permanente.” dehan Xefe Suku Foho-Ailiku, Deonato de Araujo Laet.

Xefe Suku, Foho-Ailiku, realsa, pedidu ba Governu oinsa bele normaliza fila-fali mota ba fali nia fatin, hodi nune’e salva komunidade nia hela fatin , mota ne’e mós ameasa komunidade nia hela fatin iha Baha-Uain, Fatu-Kabelak, Bobe, Akar –Laran, Karsabar, inklui Eskola, Klinika, Kapela, sentru komunitaria.

Autóridade Komunitaria ne’e hatutan, , Karik Governu la fó atensaun ba oin problema sei boot liu tan, komunidade nia hela fatin bele hetan estragus husi mota.

Deonato de Araujo, hateten, Xefe Suku esforsu hela halo ligasaun ho Ministeriu relevante hodi bele haree problema ida ne’e, loron hirak liu ba konvida Administradór Munisipiu Ainaro ho liña Ministeriu iha Munisipiu mai observa direita hodi tur hamutuk oinsa buka solusaun ba problema ida.

Nia informa, Populasaun ne’ebé hela iha fatin risku ne’e porvolta 300 ital xefe familias.

Suku Foho Ailiku, iha Aldeia hamutuk neen (6), mak hanesan, Ainaro-Quic, Ailora, Baha, Libo-Mera, Lesso no Raimerlau, no Total populasaun 5000 ital.

Koberuta ne’e parte husi Programa Media Tour ne’ebe realiza husi OXFAM Timor-Leste serbisu hamutuk ho Lafaek News no Asosiasaun Jornalista Timor-Leste (AJTL), no hetan finanseiru husi Governu Australia liuhusi projetu Governasaun ba Dezenvolvimentu (GfD).

Print Friendly, PDF & Email

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here