
Reportajen estajiada Olinda Pereira
NGO SANTALUM halao atividade reflorestasaun ba jardin Papa Joao Paulo II Tasi-Tolu, hodi kria jardin ne’ebe matak ba vizitante sira, atu halao atividade rekreu, no mantein ambiente florestal neebe diak ba ema hotu, nunee jardin refere uza ho konsensia husi vizitante atu selu osan ba jardineiru sira no vizitante sira tenke iha konsensia atu labele soe lixu arbiru, tanba kriteria ba vizitante seidauk bele implementa tanba laiha baze legal.
Adalberto Higino Belarnimo de Araujo, Director NGO SANTALUM dehan, atividade reflorestasaun neebe sira halo iha tasi-tolu totalmente hetan apoiu husi bayu-undan no ConocoPhillips iha tinan 2007 to 2019 sira maka fornece osamento no hahu fali tinan 2020 to 2023 hetan fali fundus husi Santos nunee ai neebe sira kuda iha tasi-tolu hamutuk 21.5 hektares e depois Iha Portu Tibar 1 hektares total ai-oan iha ona 22.5 hektares total ai-oan neebe kuda hamutuk 36.500 ai- oan no ai neebe sira kuda ho espesia atu bele halo konservasaun no rehabilitasaun.
“objetivo hakarak halo matak fila fali area dos Dili ne’e liu-liu fatin sentru sira ne’ebe ho interese internasional no interese matan internasional nian tamba Ita hatene katak tasi tolu ne’e sai hanesan odamatan bo’ot ida ita hodi tama husi via terestre tama mai kapital Dili”, dehan Director Adalberto iha nia knaar fatin Colmera Dili,(13/09).
Nia esplika tan, juridikamente Tasi-tolu ne’e indika ona nuudar area protezidas ida ne’e mos tenke tau atensaun boot nunee tasi tolu ne’e presiza iha protesaun especial nunee sira hahu halo atividade prakondisi husi reflorestasaun hodi hadia fatin iha tasi-tolu liuhusi reflorestasaun, nunee mos issu globanizasau kona ba.mudanca klimatika ne bo’ot tebtebes entaun tenke mantein ho reflorestasaun no asegura atu ema labele tesi no ema labele tesi no sunu tan entaun kompania fo tarjetu ida atu asegura reflorestasaun ho durasaun ba tinan 20 no 30.
“Ami dezenvolve ona fatin diak iha neeba ho objetivu katak funsaun husi ailaran nee tenke ba ema barak ema nee iha hanoin diak id aba floresta ema nee labele hanoin ai nee ita tesi ba sunu deit, maibe ai sira nee atu fo mahon ba ita nunee ami uza meius ida atu loke jardin ida iha neeba maibe seidauk tau kriteria ruma, ami tau kriteria mak nee tama tenke selu maibe lei atu selu fatin publiku sira nee seidauk iha”, dehan Diretor SANTALUM.
Nia esplika tan, jardin joao Paulo II neebe dadaun nee sira halo reflorestasaun nee laiha obrigasaun ba vizitante atu selu maibe sira mak ho konsensia rasik selu bainhira sira uza fatin refere, kadavez ema bele fo osan too $10 tuir konsensia vizitante nian ba jardineiru sira neebe tau matan no hamoos jardin hodi uza ba sira nia nesesidade neebe presiza, nunee mos regra atu labele soe lixu no bandu vizitante sira iha jardin refere seidauk bele implementa tanba laiha baze legal atu implementa kriteria no NGO SANTALUM husu konsensia no komprensaun ba vizitante sira atu labele soe lixu arbiru no mantein jardin neebe moos no seguru ba ema hotu.
Maria Soares hanesan vendedor iha jardin Joao Paulo II dehan, hadomi ambiente labele tesi ai arbiru no labele soe foer arbiru hodi tanba bele fo impaktu ba jardin no vizitante sira komunidade sira neebe uza jardin tasi ibun joao Paulo II labele soe foer arbiru han hotu soe foer iha fatin lixu. hau sempre fo hanoin hela deit ba sira maibe sira nafatin soe foer iha jardin laran dehan Maria, (12/09).
Nia dehan tan nuudar komunidade tenke iha sentimento hadomi ambiente tamba iha uma mos ita hamos foer no loron sira hein iha tasi ibun kalan sira hein ai-horis iha ai laran tamba tauk ema tesi ai-arbiru.








