Reportajen David da Costa
Lorensia Colo iha inisia tiba hodi loke grupu naran Nekaf Mese iha Reijasaun Administrativa Espesial Oe-cusse Ambeno (RAEOA), iha grupu refere nia loke salon no fó servisu ba Oe-Cusse oan ho feto mane, atu nune’e sira bele sustena ba sira nia nesesidade loro-loron.
Xefe Salon Nekaf Mese, Lorensia Colo, hatete, grupo Nekaf Mese ne’e hari iha tinan 2024 ho objetivu atu ajuda joven sira ne’ebe maka la kontinua sira nia estududu, tanba nesesidade ekonomia familia nian ne’ebe maka la sufisiente.
No grupo Salon ne’e tau naran Mekaf Mese, nia siknifikadu maka neon ida laran ida atu servisu hamutuk ho maluk sira hotu atu bele hetan osan hodi apoiu ba ida-idak nia nesesidade. No iha Grupo Mekaf Mese ne’e membru hamutuk nain 5, feto nain tolu 3 no mane nain rua 2.
“Ha’u nu’udar feto ida ha’u hakarak loke salon ida ne’e atu ajuda ha’u nia maluk feto no mane sira ne’ebe nia inan aman laiha kbiit atu ajuda sira hodi sira kontinua sira nia estudu, ha’u fo formasaun oinsa atu tesi mane nia fuuk no tesi Feto nia fuk no dada feto nia fuk hodi sira bele hetan osan maske la barak, maibé bele uza ba sira nia nessesidade.” Dehan xefe grupu Salon Nekaf Mese Lorensia Colo ba jornalista iha Palaban, Pante Makasar RAEOA, kuarta 24/09.
Nia haktuir, dala barak ema dehan loke salon ne’e ladi’ak maibé nafatin konsiente ho prinsipiu hodi ajuda maluk Oe-Cusse oan sira atu hetan osan, maske osan ne’ebe sira hetan kiik maibé bele uza ba sira nia nessesidade.
“Ami nia salon tesi mane nia fuk ema ida $ 2 dolar, wainhira ami tesi feto nia fuk ema ida $ 5 dolar no ami nia kliente loron-loron sempre iha maibé la barak wainhira loron boot mak foin ema barak dalaruma ami bele hetan 30 dolar ba leten,” nia subliña.
Nia salineta, loron ida bele hetan rendimentu $ 10 dalar ba leten no bainhira loron boot ne’e sira hetan rendimentu di’ak loron ida bele hetan $ 30 ba leten, osan ne’e rai hamutuk hanesan kest to tinan ida ema ida hetan $ 400 dolar, no osan balun la fahe no sei utiliza ba nesésidade Salon nian ne’ebe durante sira uza.
“Maibé ami nia osan ami fahe ami tau hamutuk hodi fo ba ema impresta ho nia funan 10 % no iha fulan Agusto nia laran ema impresta ami nian osan no fo fila ho nia funan hamutuk $ 4000 dolar,” tenik nia.
Nia esplika, salon Nekaf Mese ne’e mos hetan ona apoiu husi Governu liu-hosi Sekretariu Estadu Formasaun Profisionál Empregu, (SEFOPE) ho osan montante $ 4150 dolares, osan sira ne’ebe SEFOPE apoiu ne’e sosa fali ba ekipamentus salon nian.
Nia dehan, durante loke salon ne’e hetan dezafiu mak membru sira foin aprende tesi fuk dalaruma seidauk hatene tesi tuir modernu nian maibé sira nafatin esforsu atu lao neneik to di’ak tanba husi dezafiu mak sira aprende liu tan atu sai di’ak.
Iha salon Nekaf Mese ne’e tesi mane ho feto nia fuk maka hanesan Meluruskan Rambut, Rebonding, Smotyh, Matrix, Yion, Manikur ka Pidikur, Cet Rambut, Perawatan Ketombe, krimbat, bersikan bulu mata, Facial wash, no mos Masker ka Spa.
Nune’e mós Sekretari Estadu Formasaun Profisional Empregu (SEFOPE) Rogeiro Araújo Mendonca hatete, kada tinan sempre konvida autroridade lokal sira hotu hodi bele partisipa iha programa refere, programa refere SEFOPE sei halo kada tinan entaun identifika joven sira ne’ebe mak partisipa ona iha sentru formasaun no identifika tan inan aman sira ne’ebe mak hakarak hasa’e produsaun iha sira nia suku no iha sira nia aldeia.
Tanba ne’e parte guvernu presiza identifika katak ema sira ne’e persiza duni apoiu finansiamentu ruma hodi bele suporta sira nia negosiu ne’e entaun ida ne’e importante tebes hodi guvernu identifika liu husi meius sira hanesan ne’e atu governu bele apoiu fila fali grupu sira ne’ebe maka presiza.
“Iha tinan 2026 ita iha ona planu katak kada postu ita tenki aposta programa refere atu nune’e sira ne’ebe mak iha postu ne’e atu nune’e sira bele senti katak dezemvolvimentu ne’e la to di’ak iha munisipiu maibé to’o hotu ba iha postu,” nia subliña.
Tanba ne’e mak kada grupu ida SEFOPE aloka osan ba iha benifisiaria ida SEFOPE tau iha $4 mill tun mai karaik, maibé SEFOPE haree depende ba iha proposta sira grupu hatan, depois haree mos ba fatin no ekipamentus ne’ebe maka sira presiza, maibé ida ne’e la’os parte ba sektretariu estadu mak hola, maibé ne’e iha komisaun avaliasaun tekniku proposta hanaran kantap ne’e maka bele hola.
“Ha’u Senti orguilhu tebes, tanba ita hare’e ita joven iha Oe-Cusse RAEOA hotu-hotu sempre hakarak ba tuir formasaun iha Dili entaun oinsa guvernu, SEFOPE hamutuk Prezidente Autroridade RAEOA halo investimentu ida ne’ebe maka iha balansu, atu nune’e ita nia joven sira iha Oe-Cusse laiha mak sira foin tun ba Dili, Kona-ba lingua ho hospitalidade area kontrusaun geral sira ne’e la presiza atu tun ona ba Dili, maibé sira hotu-hotu bele tuir formasaun iha ne’e no hetan rekrutamentu iha RAEOA ne’e rasik,”nia konklui.
