Reportajen Francisco JDA
Deputadu Domigos Lemos hafoin deskute kona ba Orsamentu Jeral Estadu (OJE) 2020 baasuntu agrikultura hateten katak, iha governasaun anterior no ministro anterior nian iha programa plantas kafé indústria ba expansaun kafé iha Ermera iha fatin rua husu atu kontinua programa sira ne’ebe ministro anterior halo tiha ona. Nia mos hatete katak reabilitasaun ba tesi kafé, ita halo komparasaun ba ministériu agrikultura nia programa Coperativa Café Timor diak liu do ke komparasaun ho ministériu agrikultura nian.
“Observasaun ita boot nian tékniku sira ba observa ona ka lae persentagen no benefísiu hira ona mak hosi expansaun plantas kafé Ermera iha fatin rua. Tanba programa ne’ebe mak ita boot sira iha la korresponde ka laiha korrelasaun ho situasaun agrikultór kafé sira iha Ermera. Exemplo ba reabilitasaun ba tesi kafé, ita halo komparasaun ba ministériu agrikultura nia ho programa Coperativa Café Timor (CCT–NCBA) nia programa, CCT diak liu do ke komparasaun ho ministériu agrikultura nian ne’e”, hateten Deputadu Domingo Lemos iha Uma Fukun Parlamentu Nasional, 07/10.
Deputadu ne’e mos kestiona kafé ne’ebe menus dadaun iha Ermera. Nia dehan kafé menus dadaun tanba programa Ministeriu Agrikultura nian ba tesi tiha kafé soe tiha mai ona Dili, agrikultór sira mak kontinua manutensaun ba sira nia kafé rasik.
Deputadu Domigos Lemos husu Ministeriu Agrikultura atu harere didiak se karik bele halo kombinasaun ho CCT ho asuntus hasae produsaun kafé iha Ermera ne’e selae tinan 5 mai tan produsaun sei monu.
“Husu ba ministériu Agriukultura ho estrutura tomak karik posivel halo kontrolu didiak ba liuliu ba produsaun kafé ne’e mais importante liu iha Ermera tanba maioria populasaun moris hosi kafé”, Domingos hatutan.
Hatán ba kestaun ne’e Ministro Agrikultura no Peskas Eng. Pedro do Reis hateten, rekoinese katak ida ne’e mak problema Ministeriu Agrikultura nia nune’e ba futuru sei hadia noa aprezenta fila fali nia rezultadu iha Parlamentu Nasional.
“Kona ba tratasaun ne’ebe hosi CCT nian ho Miniteriu Agrikultura ida ne’e mak problema boot durante ne’e. Ami nia prezensa ami hasoru ami foin fulan rua, ami nota hela sasán sira ne’e. Ida ne’e ami rezista hela iha ne’e, ba oin ami sei lori fila fali nia rezultadu mai hodi aprezenta iha uma fukun ida ne’e”, Ministro Agrikultura no Peskas Eng. Pedro dos Reis esplika ba deputadu sira iha Parlamentu Nasional.
Agrikultura sai hanesan fonte prinsipál hodi sustenta moris. Dadus hosi USAID nia hatudu katak kuaze 80% populasaun Timor-Leste maioria agrikultor. Sira sei iha asesu limitadu ba teknolojia no pratika sira ne’ebe presisa ba produsaun agrikula ne’ebe sustentavel no efisiente. Parlamentu Nasional no Governu Timor Leste dadaun ne’e Kontinua deskute ba OJE 2020 ne’ebe koalia oinsá bele hasae produsaun rai laran nune’e labele dependénsia nafatin ba produsaun rai liur.
