Topu Honis agora koinesidu liu ho naran fatin ne’ebe violasaun sexual akontese ba. Maibe Topu Honis nia naran loloos mak Topu Honis Shelter Home, nia la rejistu iha Ministeriu Justisa, maibe sai membru FONGTIL to’o tinan rua liuba.
Komisaria Dereitu Labarik, Dinorah Granadeiro esplika ba Neon Metin via messenger, ohin (5/03), katak Topu Honis la iha legalidade iha Timor, no laos membru Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL).
“Topu Honis seidauk hetan legalidade iha Timor, sira iha duni sertifikadu maibe ne’e tempo Indonesia nian. Sira mos laos membru FONGTIL tanba seidauk rejistu”, Komisaria Dereitu Labarik hatete.
“Sira mos seidauk rejistu iha Ministeriu Justisa. Labarik sira mak hela iha neba laos hotu orfaun “inan aman laiha” maibe tanba kbiit laek “kapasidade ekonomia” atu sustenta sira nia moris inklui eskola tanba ne mak inan aman barak hatama labarik sira ne’e iha Topu Honis,” Komisaria esplika liutan.
“Sira nia dokumentu hotu ne ba legaliza iha Atambua, inklui akta jual beli tanah sira ne ba halo hotu iha Atambua. E doadores sira mos fo apoiu ne ho dokumentu legal hotu produz iha Indonesia”, Komisaria Dinorah aumenta.
Topu Honis establese nudar NGO ida iha 1993 no rejistu tuir lei Indonesia nian ba governo Indonesia nian iha Timor-Timur.
Neon Metin halo mos kontaktu ho Dirasaun Nasional Rejistu Notariadu iha Ministeriu Justisa hodi konfirma. Hetan duni informasaun hosi Diretur Nasional Rejistu Notariadu nian, Joao Fernandes Martins.
“Topu Honis la rejistu iha notariadu tuir No.5/2005. Foin dadaun ne’e sira hakarak mai rejistu maibe Diresaun la simu tanba prosesu justisa mak lao hela”, dehan Diretur Joao ba Neon Metin via telefone.
Video Sasin Violensia Sexual Topu Honis (https://www.youtube.com/watch?v=Al1gtnehwd0), hatudu sofrementu hosi vitima ida hasoru iha fatin Topu Honis mak establese ho ho nia legalidade. Neon Metin kontinua buka tuir informasaun sira mak bele fortifika liutan sasin sira nia testamunha ba publik. Sasin iha video laran hatete katak sira hela iha orfanatu Topu Honis no hela hamutuk ho labarik seluk, feto hela ketak, mane hela ketak.
Orfanatu mak instituisaun ida ne’ebe establese hodi fo kuidadu ba labarik sira. Servisu orfanatu nian inklui fo han, fo hatais, no fo eskola ba labarik oan kiak sira. Servisus hanesan temi ne’e mak Topu Honis Shelter Home halo ba labarik sira.
Komisaria Dinorah mos esplika katak labarik sira iha Topu Honis lafalta buat ida, hahan, hatais, eskola no fasilidade seluk, sira kontente tanba saida mak sira hakarak iha hela deit no iha ema mak prepara aihan no tau matan ba sira, sira kuaze lahalo buat ida. Sira nia tempo ba deit eskola, estuda no halimar.
Relasiona ho dezenvolvimentu kapasidade intelektual Topu Honis fo duni opurtunidade ba labarik sira. Sira ne’ebe notas diak eskola to’o universidade. Servisu iha fatin orfanatu nian halo hosi tia faluk sira.
Tuir informasaun ne’ebe hakerek hosi Kasmir Nema iha blogspot http://svdtimorleste.blogspot.com/2012/11/topu-honis-1.html iha inan faluk nain 14 mak serbisu iha orfanatu ne’e. Sira barak mak la iha uma, no labele kaben fali, ho defisiensia ruma. Sira la hetan selu hanesan funsionariu publik nian, maibe sira hetan fatin ba hela, hetan hahan gratuita no osan bolsu nian $22 kada fulan.
Komisaria Dereitu Labarik ne’e esplika katak Topu Honis hetan seguransa hosi komunidade Kutet. Fatin ne’e la haleu ho parede ka moru mak fahe labarik feto ho labarik mane sira. Ida ne’e mak risku bot ba labarik feto sira.
Komisaria ne’e lamenta tanba la iha regulamentu ruma mak regula sira. Ema hotu mak hela iha Topu Honis halo tuir RD nia hakarak.
“Kestaun mak la iha regulamentu ruma nebe bele regula sira no ema hotu hela iha TP nunka dehan lae ba RD tanba semua kebutuhan terpenuhi”, Komisaria ne’e esplika.
Kutet laos fatin ne’ebe fasil atu asesu. Estrada foin tama iha tinan 3 ikus ne’e maibe tempu udan labele asesu nafatin maski ho transporte.
