Reportajen Adroaldo “Saretukau”
ONG Belun lansa publikasaun ba monitorizasaun insidente hahú hosi fulan Fevereiru to’o Abril tinan 2022 ne’ebé durante rekolla no akontese iha postu administrativu Dom Aleixo, munisípiu Díli liu hosi programa atensaun no responde sedu (AtReS), iha Sede Suku Bairo Pite, Díli (30/05).
Iha abertura Diretor ONG Belun, Luis Ximenes dehan, iha aprenzetasaun ida ohin hamutuk fali ho rede prevensaun prevene konflitu, ONG Belun halo fali aprenzetasaun iha sede suku Bairo Pite konabá insidente, konflitu, ka violénsia saída de’it mak durante ne’e akontese iha postu administrativu Dom Aleixo.
“Dadus sira ita sei haree, saída mak akontese iha ita nia leet sira ne’e, ita nia sosiedade, ita nia komunidade ho tipu insidente ka violénsia saída mak akontese. Hirak ne’e hotu ajuda ita, kapasita ita oinsá iha abilidade hamutuk ho ita nia autoridade Iokál hahú hosi nível postu, suku ho nia konsellu sira, atu ba oin karik ita hotu-hotu iha kapasidade ba prevene,” dehan Diretor Belun Luis, iha abertura ba lansamentu ne’e.
Diretor ne’e hatutan, problema ne’ebé identifika hamutuk 39 ho kazu sira mak hanesan disputa rai, violénsia doméstika, grupu joven sira asaltu malu nomos violénsia bajeia ba jeneru ne’ebé akontese iha postu Dom Aleixo ne’e rasik.
Iha parte sorin abertura ba lansamentu ne’e, Xefe Suku Bairo Pite, João Baptista da Costa Belo hato’o ohin hosi xefe aldeia no reprezenta sira mai iha fatin ne’e atu akompaña aprenzetasaun ba insidente sira ne’ebé mak durante ne’e akontese durante fulan tolu nia laran ne’ebé sei aprenzeta hosi ONG Belun rasik, nune’e ba oin bele prepara di’ak liu tan hodi haree ba konflitu sira mak sei mosu.
“Xefe aldeia sira iha dever rona esplikasaun sira atu nune’e bele hatene konabá problema saída mak akontese atu bele atua nomos prevene ba iha futuru oin mai,” dehan xefe suku João.
Entretantu administrador postu Dom Aleixo, José de Jesus hato’o katak problema sira ne’ebé akontese iha bairu sira iha suku hitu (7) postu Dom Aleixo nian, envolve barak liu hosi joven sira ne’ebé hola iha arte marsial. Nia hatete ba partisipante sira katak konflitu la fo benefísiu ba ita nia aan rasik, ba ita nia suku, postu to’o munisípiu.
“Xefe aldeia sira mak ain-liman suku nian, hamutuk ho suku atu transmite saída mak di’ak liu ba joven sira, ita nia komunidade, inan-aman atu ita lor-loron labele enfrenta de’it problema sira ne’e,” dehan administrador José.
Atividade ida ne’e hetan suporta husi USAID, ONG Belun, autoridade lokal postu Dom Aleixo, munisípiu Díli.