Home Notisia PR Horta: Timor-Leste Tama ASEAN, Ita Nia Ekonómia Bele Haksoit Ba Oin...

PR Horta: Timor-Leste Tama ASEAN, Ita Nia Ekonómia Bele Haksoit Ba Oin Maka’as

433
0
PR Ramos Horta (Foto: David GDC)

Reportajen David Da Costa

Prezidente Repúblika (PR) José Ramos Horta hateten aseitasaun husi nasaun membru Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) atu simu Timor-Leste  hodi adere  ba iha ASEAN sei lori benefísiu boot ba ekonoómia Timor-Leste.

Horseik Timor-Leste simu notisia diak, tanba Timor-Leste atu tama ASEAN, maibe la’os dehan Timor tama ona, signifika konvida Timor atu tama, sei iha preparativu tinan tomak 2023 depois haree tok  Timor tama iha 2023.

“La’os dehan ita tama ona maibé signifika konvida ita atu tama sei iha preparativu tinan tomak 2023 depois haree tok ita tama iha 2023, durante Indonesia kaer ASEAN tinan ida, ona hahú iha fulan Janeiru 2023 to’o Janeiru tinan 2024”,dehan Xefe Estadu Jose Ramos Horta, bainhira partesipa iha komemorasaun 12 Novembru ba dala-31 iha Santa Crus, 12/11.

Horta mos hatete katak iha tinan 2023 Timor-Leste tenke hakaas-an, tanba prosesu ne’e todan la’os simples, kompleksu. Ida ne’e ezije organizasaun diplomásia makaas, situasaun hakmatek iha rai laran, depois bele iha serimónia boot iha 2023, ou se governu Timor rasik  haree 2023 apertadu demais hakarak hadiak tinan ida ka rua mos bele, nune’e bele prepara di’ak liu.

“Hau rona tiha ona iha média governu tau orsamentu atu rekruta Timoroan na’in rihun ida ou rua, maibe ho niveél universitáriu ho lingua Ingles. ida nebé Ingles ladun bele halo kursu, informasaun seluk tan nune’e bele tama iha Ministériu sira. Sira ne’e atu bele kontribui hodi hakma-an governu nia responsabilidade no esforsu ne’e ita hotu sei halo”, Horta esplika.

Nia haktuir, ASEAN  konkorda ona,  ASEAN  hatete konvida Timor-Leste. Agora tempu mak ita sei haree governu rasik hamutuk ho Sekretáriadu ASEAN sei haree Roadmap ne’e.  Roadmap ne’e bele tinan ida to’o Novembru hanesan ne’e Indonézia nian Prezidensia to’o tinan rua ka tolu depende.

Kriteriu Timor-Leste atu tama ba membru ASEAN ne’e, kriteriu rua de’it, hola parte Southeast Asia, no la pertense ba organizasaun rejionál seluk. Ne’e kriteriu prinsipal, kriteriu seluk mak seguransa, ekonómia tenke metin, iha poliítika sosial kulturál. Maibé adere ba iha ASEAN ne’e sei foó vantajen ba iha ekonomia Timor-Leste.

“Ha’u simu informasaun ASEAN prontu simu Timor-Leste, signifika ita nia ekonómia bele haksoit ba oin maka’as, maibé primeiru dame laiha violénsia, segundu estuda,” nia espresa.

Ho ida ne’e, horseik runiaun ho Primeiru Ministru, Prezidente Parlamentu Nasionál, Sekretáriu Jeraál FRETILIN Marí Alkatiri, Ministru Negósiu Estranjeiru koopersaun, Ministru Konsellu Ministru Fidelis Manuel Leite Magalhães no lider Karismatiku Kay Rala Xanana Gusmão, Ba oin agora Timor-Leste sei aselera prepara-an hodi tama ba iha membru ASEAN.

Iha fatin hanesan eis Prezidente Republika Francisco Guterres Lu-Olo dehan,  Timor adere ba ASEAN ne’e hanesan sinal di’ak ida ba Timor-Leste preparativu sira ne’ebé  Ministériu sira halo finalmente Timor tama ona ba iha nia rohan hodi tama iha membru ASEAN.

“Maibé ita tenke servisu makas liu-tán hodi bele iha prepartivu di’ak tuir deklarasaun ne’ebé  dehan 2023. maibé ha’u pesoal ita bele prepara di’ak liu tan iha tinan rua nia laran fó tempu ita hodi tama di’ak liu tan, atu bele iha direitu no obrigasaun hanesan membru ASEAN nian,” Lu-Olo esplika.

Timor-Leste ofisialmente hatama aplikasaun atu sai membru ASEAn iha 4 Marsu 2011. Hafoin eleisaun iha 2012, governo reafirma nia komitmentu hodi tama ba ASEAN. Tinan barak nia laran prosesu preparasaun halo dadaun maibe seidauk to’o iha nia rohan. Loron rua liuba membru ASEAN sira hotu aseita Timor-Leste bele tama maibe halo tuir Roadmap mak sei prepara.

Print Friendly, PDF & Email

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here