Reportajen David da Costa
Assosiasaun HAK husu atu halo avaliasaun ba iha dezempeñu servisu ba iha governu sira, tanba governu agora balun seidauk hatudu nian dezempeñu servisu, ne’ebé maka diak, Primeiru Ministru (PM) Xanana Gusmão bele hatun ninia kompetensia oinsa mak bele halo mudansa ba ida ne’e.
Diretór Ezekutivu Assosiasaun HAK, Feliciano De Araújo hateten, HAK nian pontu devista ida maka klaru PM Xanana Gusmão, nia ko’alia iha nia komitmentu rasik, signifika katak, nia fiar ho ninia aliadu sira, liuliu membru Governu sira ne’ebé bele apoiu ba knaar sira ne’ebé maka PM tau ona ba iha programa sira.
“Hau lembra hela deklarasaun PM iha edifísiu Finansas nian katak ezije tebes ba membru Governu sira atu bele hatudu sira nia dezempeñu servisu ninian, para implementa programa hanesan efisiénsia no efikásia. Signifka katak nia konfiansa tomak ba iha ninia membru governu sira,” dehan Diretór Ezekutivu HAK ba Neon Metin iha nia knaar Fatin Farol, Segunda 8/04.
Maibé haree fila fali ba iha mandatu ne’ebé maka Governu ezerse ne’e tinan lima, siginfika katak haree tempu ida agora ne’e limitadu tebes, hanesan membru governu sira hahú simu tomada depose iha 2023, agora mai ona iha tinan 2024, no la kleur tan bele to’o ona tinan 2028.Tanba ida ne’e maka PM tenke dudu prosesu balun liuliu ba iha komitmentu Ministeriu sira ba iha implementasaun bai ha programa no mós ezekusaun Orsamentu Jeral Estadu nian.
“Ami husu katak presiza hatoman nota atu bele halo evaluasaun dezempeñu ba ninian membru governu sira, liuliu ba iha setor balun ne’ebé maka seidauk hatudu sira nian dezempeñu servisu ne’ebé iha kualifikasaun ne’ebé diak. Hau hanoin PM bele hatun ninia kompetensia oinsa mak bele halo mudansa ba ida ne’e,” tenik nia.
Tanba ba HAK laos iha era ona atu ko’alia nafatin 120 dias, ne’e la’os tempu ona, agora atu ko’alia ona dezempeñu servisu husi membru governu sira ba iha implementasaun konkreta liuliu ba iha programa ne’ebé maka PM hateten ona katak iha realizaun ida efikásia no efisiénsia.
“Hau hanoin bainhira PM simu tomada depose iha Palasiu Prezidente, nia iha intervensaun ne’ebé maka lubuk ida, ne’ebé ita atu hateten katak ne’e hanesan programa ida ne’ebé maka diak tebes. Maibé agora realizasaun maka ninia liman ain sira hanesan Ministru, Vise Minstru no sekretariu estadu ne’e maka presiza ona atu bele hamosu hanoin ida hodi hatudu ba iha PM atu haree,” nia esplika.
Nia esplika liu tan, Maibé HAK bele dehan onestu deit katak realidade to’o ohin loron iha Ministru lubuk ida no Sekretariu estadu seidauk hatudu dezempeñu servisu ne’ebé diak. “Tanba ne’e, ami hanesan buat ida karik lamentable tebes liliu sira ninian dezempeñu servisu durante ba iha komitmentu ba iha PM, liuliu ba iha povu ida ne’e oinsa maka atu bele realiza planu asaun konkreta ida ba iha realizasaun ba programa no ezekusaun Orsamentu Jeral do Estadu.
Iha parte sorin Primeiru Ministru Xanana Gusmão hateten, atu halo avaliasaun ba iha membru governu sira ne’e, susar atu responde, maibé governu ida agora atu servisu loos ne’e iha tinan 2025. Tanba governu agora tenke hamoos lai lixu sira, rezultadu auditoria mak sei haree.
“Susar atu responde, maibé ha’u hakarak repete fila fali katak governu ida ne’e atu servisu loloos só iha 2025. Tanba iha lixu barak governu agora atu hamoos, rezultadu auditória mak sei haree,” nia esplika iha palasiu Prezidensiál bainhira remata ekontru ho Prezidente Republika (PR) José Ramos-Horta, kinta 4/04.
Nia hateten loos, nesesáriu duni atu halo avaliasaun ba dezempeñu servisu membru governu nian. “ohin ha’u temi tiha ona ida ninia servisu ne’ebé nia halo, ida ne’ebé nia servisu ha’u haruka dehan foer ne’e lori hotu mai ba. Tanba bainhira ita la konsege foer ne’e saida mak ita halo de’it, ami semana-semana husu ba malu halo ona saida, halo ona saida, loos ka la’e no saida mak sira bele halo, ne’ebé imi mak rona ona ha’u ko’alia tiha ona katak ami nonu governu konstitusionál”.
