Reportajen Umbelina dos Reis
Inan Esmeralda foin tur ahi ba bebe Aprilianto ho usar seidauk kotu, foin loron tolu hetan ona eviksaun ba sira nia uma hosi Sekretáriu Estadu ba Asuntu Toponímia no Organizasaun Urbana (SEATOU) iha suku Bidaun Santa Ana, Dili. Tuir lo-loos kosok oan Aprilianto Miguel no inan Esmeralda ne’e sei helik an iha sira nia uma, maibé ho situasaun ida ne’e, obriga kosok oan no inan ne’e tenki sai hosi sira nia fatin no helik an iha viziñu nia uma.
Komunidade afetadu Esmeralda Galos Cardoso (35) hateten, sira hela iha fatin refere dezde sira nia avo nia tempu kedas, moris ho hili fatuk iha tasi-ibun, maibé SEATOU la konsidera lori ekipa ba sobu sira nia fatin.
“Sente laran triste tebes tanba momentu mai sobu ami nia uma ne’e udan no anin, bebe foin halo ba loron tolu, husar seidauk kotu no ha’u inan ne’e mos seidauk iha forsa atu sai ba liur, maibé sobu uma hanesan ne’e ha’u koko haforsa an ko’us bebe sai ba liur no udan kona bebe to’o kabun bubu moras kalan toba la di’ak.” Inan Esmeralda ko’us kosok oan Aprilianto Miguel hodi konta ba Neon Metin ho laran triste no matan wen, iha Bidau Santa Ana, segunda-feira, 22/04.
Iha momentu ne’eba Esmeralda hakbesik an ba SEATOU hodi hato’o nia kondisaun ne’e ba maibé SEATOU nem konsidera nia sentimentu no hatan ba nia katak familia ruma iha Dili laran karik ba hela provizoriu lai.
“Ha’u halai ba mai hanesan ne’e to’o kakorok maran buka bee-manas atu hemu moos laiha, nu’udar inan ida foin partus loron tolu, raan maten no fo’er sei barak hela, la truka loron tomak oinsá ita nia sentimentu? Sente laran moras tebes maibé tahan de’it. Dau-daun ne’e kalan ha’u lalin oan na’in lima ne’e ba toba iha viziñu nia uma de’it, maibé família ida ba hela tan ho familia seluk ne’e sente ladun di’ak, kondisaun agora ne’e sente triste tebes oinsá hanoin ba moras no isin kanek ne’e, oinsá hanoin ba labarik sira nia eskola ne’e.” Inan Esmeralda ne’e konta tuir ba Neon Metin ho matan bubu.
Inan Esmeralda konta tuir situasaun ne’ebé sira hasoru durante eviksaun ne’e ho matan wen, oan mane da-toluk tinan lima ne’e hakbesik ba nia inan ho matan wen nakonu, hakuak no hamaran nia mama nia matan-wen dehan nei-neik ba nia ”mama nonok labele tanis ona” maibé inan ne’e sentimentu la di’ak kontinua tanis no konta tuir situasaun real ne’ebé sira hasoru
Inan Esmeralda ho matan bubu haktuir, mezmu sira hela ne’eba tinan naruk ona maibé nem tane liman ba estadu, no tuir lei hateten katak komunidade ida hela iha rai pedasuk ida durasaun tinan liman ne’e iha direitu ba rai. Maibé tanba sa sira hela kuaze tinan sanulu resin maibé laiha direitu.
“Ha’u nia oan sira ne’e balun la ba eskola ona, tanba uma sobu tiha ona no sasan sabra’ut, kadernu, lapizeira no sapatu sorin lakon hotu ne’ebé sira la ba eskola, iha uma de’it.” Nia konta.
Esmeralda ho nia familia wainhira kalan sira ba toba iha viziñu nia uma no loron sira tenki fila-fali ba sira nia uma tanba te’in hodi fo han ba labarik no nóno bee hodi fo haris ba bebe nia inan ne’e.
Nune’e Esmeralda nia laen kaben Feliciano dos Santos hateten, sente triste tebes tanba hetan eviksaun ne’e sira sente la hakmatek hakarak ka lakohi kalan tenki lori bebe ho nia mama ba toba iha viziñu nia uma.
