Reportajen Juvinal Cabral
“Ha’u haree joven nia partisipasaun ne’e menus tebes, ha’u lahatene tanba xa iha eskola ka iha familia mak ladun fo hanoin ba oan sira, dehan sobrevivente Adriana M. Candida Pereira iha Komemorasaun masakre santa kruz 12 Novembru 1991 ba dala 33, iha Semiteriu Santa Kruz 12/11/2024”.
Sobrevivente ne’e husu ba governu halo obrigasaun ida katak 12 Novembro ne’e nu’udar loron juventude nasional atu oinsa eskola no juventudi sira partisipa loron importante ne’e hodi banati tuir espiritu juventude loriku aswain nian, tanba komemora loron 12 Novembro laos de’it ba ema sira sobrevivente de’it maibe ba juventude Timor-Leste nian hotu.
“Hau nia prespetiva husu ba juventude agora ne’e atu banati tuir espiritu juventude loriku aswain sira nian, oinsa atu prense ukun rasik an ida ne’e ho disiplina, estuda makas aproveita buat ne’ebe ita nia nasaun iha ona”
Adriana hateten oportunidade ne’ebe nakloke hanesan bolsu estudu atu bele luta kontinua espiritu saudozu sira ne’ebe liu tiha ona
sobrevivente Adriana M. Candida Pereira. [Foto: Juvinal | 12.11.2024]
“Ha’u nu’udar joven Timoroan ida ne’ebe vitima ba funu ida ne’e ami halai ba ai-laran familia barak mak mate husi ida ne’e mak hamosu espiritu patriotizmu hakarak luta ba ukun rasik an tenke liu husi ida ne’e”
Sobrevivente ne’e inklina an iha organizasaun hodi luta ba Timor nia ukun rasik an ne’e hahu husi SMP hamutuk ona kolega sira koalia kona ba distinu oinsa halo kladistina ka servisu kladistina nia ba iha ai-laran
“Ami nia partisipasaun hatudu an ne’e komesa iha 28 Outubro 1991 bainhira mosu masakre iha Motael ne’ebe bapa tiru mate saudozu Sebastiao ida seluk naran Afonso ne’e parte ema Indonesia nian Timoroan mais berpihak ba ema Indonesia”
Iha dia 30 Outubro sira halo prosisaun hodi halot saudozu iha semiteriu santa kruz, depois iha 12 Novembro ne’e sira rona informasaun husi televisaun no ibun ba ibun katak iha 12 de Novembro misa hodi komemora saudozu Sebastiao nia ai-funan moruk, bainhira misa iha ona reasaun atu akontese buat ruma loloos iha igreja laran depois misa remata sira kontinua lori ai-funan ba semiteriu santa kruz
“Ha’u nia tia sira haruka ha’u atu fila maibe ha’u lakhoi ha’u tenke partisipa ami lao mai to’o iha Akait nia ne’e tentara sira komesa sona kolega naran Arabi hela iha ai-loklaran ami halai fahe malu depois mak hamutuk fila fali ami hakilar viva viva mai to’o rate laran ne’e”
Nia haktuir depois mak sira organiza malu tama ba simiteriu santa kruz hodi reza atu tau ai-funan ba Sebastiao Gomes hafoin halo “E nome do pai” kilat mos tarutu sira hakmatek no halai balun helik an iha simiteiru laran balun komesa kanek
“Depois de kilat lian para hau halai ba hetan kolega ami hamriik reza reza lakleur tentara sira barak komesa mai bandeira Timor ne’e sira tau tiha ba kilat ne’e haruka ami reza”
Adriana dehan sira reza too hotu kala maromak ho matebian ne’e iha duni ba sira derepenti bapa ida hatais ho sivil dehan ‘perempuan perempuan keluar mereka tidak bersalah’ haruka sira hamriik sai hotu depois sira haruka ketak ona kolega mane sira kolu ona roupa sintu ne’e kesi ona ba kotuk, no nia mos sai mai kolega mane nain ida fo sapatu finoti no ida seluk fo foto ne’ebe kolega mane hasai ne’e ba sobrevivente lori sai subar maibe antes ne’e nia mos hakuak nia primo ne’ebe tentara tiru iha nia kabas ba helik an iha nia kotuk roupa ne’e ran de’it.
“Ami sai mai liur bapa haruka ami labele hateke ba mai to’o iha kapela painosu ne’e kolega lubuk ida mak iha ne’e haree Siku Binaraga ne’e hakruk de’it maibe isin sira ne’e mesak ran de’it, ami to’o iha liur fatin ida ne’e ita nia kakutak ne’e monu iha aspal nabilan/mina”
Iha fatin hanesan Luis Evaristo dos Santos Soares dehan 12 Novembro ne’e hanesan loron historiku sei la lakon husi historia Timor ninian tanba ne’e mak komite 12 Novembro iha Juventude 12 Novembro (J12) sira ne’e mak sei kontinua no halao atividade kona-ba komemorasaun 12 Novembro sira mak sei kobre hotu
Sobrevivente Luis Evaristo dos Santos Soares. [Foto: Juvinal | 12.11.2024]
“Ita haree katak kada tinan komemorasaun 12 Novembro partisipasaun menus ba beibeik ida ne’e pergunta ida ba ita hotu laos ba komite 12 Novembro de’it maibe liu-liu governu iha ne’e ita koalia kona ba ministeiru juventude ninian tenke haree katak atividade ne’e laos juventude 12 Novembro nian maibe atividade juventude nasaun ninian”
Luis informa tenke fo sosializasaun ne’ebe diak iha eskola no joven sira hodi partisipasaun masimu iha komemorasaun loron nasional juventude ne’e. Tenke harii komite ida ne’ebe garantia hodi bele organiza reprezentante joven sira kada munisipiu hodi hola parte iha komemorasaun nasional
“Saida mak ita tenke foti husi komemorasaun kada tinan ne’e ita labele mai ho historia hela de’it, 24 anos ona ita komemora loron historiko ida ne’e hanoin ona katak oinsa futuru joven sira ba oin, oinsa hetan edukasaun ida diak no garanti kualidade edukasaun forte laos de’it iha Dili laran maibe ba too iha area rural sira iha teritoriu Timor laran tomak ida ne’e mak ita hakarak”
Nia haktuir sira ne’ebe mak autor prinsipal ba 12 Novembro ne’e at ka diak sira liu ona, agora dadaun atu moris diak ka moris at mos halao ida-idak nia moris
“Ita labele haree ba kotuk maibe saida mak ita husik hela ba ita nia oan sira nia futuru, tanba ne’e mak 12 Novembro iha ona organizasaun ida ita bolu juventude 12 mai husi autor prinsipal iha 12 Novembro 1991 ninian tanba ne’e mak asaun importante sira ita halo ne’e tenke haree ba oan sira nia futuru hodi garantia ba nasaun ida ne’e nia futuru”
Autor prinsipal ne’e hateten kontribuisaun ne’ebe sira halo ona hodi dedika futuru oan sira oinsa mak hetan estudu ne’ebe di’ak kualidade para kontribui ba nasaun ida ne’e nia diak
“ Ha’u nia mensajen ba joven sira atu labele gasta tempu ba tur iha estrada de’it, lao pasiar la iha valor estuda didiak, estuda barak uja internet ho didiak bele fahe informasaun ba malu kona-ba nasaun sira ne’ebe fo oportunidade bolsu estudu, ba eskola para fila mai kontribui ba dezenvolvimentu iha ita nia nasaun ne’e”.
