Reportajen Santina Lucia da Costa
Ministru Justisa, Manuel Cárceres halo audiénsia ho Prezidente Repúblika, Dr. Francisco Guterres Lú Olo hodi koalia kona-ba prosesu kriasaun diplomas Lejizlativa atu implementa lei Nu. 13/2017 ka lei rai no propriedade sira.
Hafoin enkontru Ministru Justisa, Manuel Cárceres hateten progresu oinsa mak bele kria diploma lejislativas, atu implementa lei Nu. 13/ 2017, lei ida ne’ebe baibain bolu Terras e propriedades.
“Ohin hau informa ba Prezidente Repúblika, atu implementa lei Nu.13/2017 iha ona pakote Diploma lubuk ida ita atu prepara, atu to’o iha ninia intensaun Final, atu fo títulu propriedade ka sertifikadu rai ba ita nia sidadaun sira, ita presiza dekretu lei tolu tan, dekretu lei tolu ne’e, oras ne’e iha ona Konsellu Ministru, Primeiru dekretu kona-ba rejistu prediál, ida ne’e Konsellu Ministrus aprova ona, halo ona armonizasaun final iha ona Konsellu Ministru atu hasa’e mai ona Gabinete Jurídiku Prezidente Repúblika, hein promulgasaun husi Prezidente Repúblika.” Informa Munistru Jusitisa, Manuel Cárceres iha Palasiu Prezidensial, Nicolau Lobato, Bairu-Pite, 21/2.
Ministru Justisa, hatutan, Segundu, Dekretu lei kona-ba informasõens kadestrais, ne’e hanesan ita ba sukat ema nia rai karik tenki hasai rai, rejistu sira, aban bainrua na’in presija ka hakarak hetan sertifikadu karik husi informasaun ne’e mak ita fó sertifikadu. Dekretu lei ida ne’e iha ona faze armonizasaun hein Konsellu Ministru, maromak tulun fulan ida ne’e, labele fulan oin aprova tan dekretu lei haruka mai iha Prezidente Repúblika atu promulga.
Terseiru, Dekretu lei, atu implementa lei Nu.13/2017 maka, ida fali rejime jurídiku atu fo direitu ba ita nia sidadaun sira uma sira ne’ebé sira okupa kleur tiha ona, uma estranjeiru sira husik iha Timor, ita nia sidadaun okupa kleur tiha ona, no sira ne’ebe kontratu arendamentu ho Estadu, estadu hanoin atu foti tiha uma sira ne’e fó ba ita nia sidadaun Timoroan sira ne’e, para fó tiha sertifikadu ba sira, ne’e fó seguransa jurídiku ida ba ita nia sidadaun sira, fó mós esperansa ba sira, sira selu arendamentu ba estadu la’os selu saugate de’it, estadu rekoñese sira nia direitu, tanba ne’e mak estadu fo títulu.
“Fo ba deit rezidensias bens e movieis ba ita nia sidadaun sira ne’ebe halo kontratu ho arendamentu ho estadu, la’os sira ba tur iha rai estadu nian, sira reklama sira nia rai, depois estadu foti fali o sertifikadu lae.” Dehan, Ministru Justisa.
Manuel Cárceres, esplika, “Ita boot sira hatene katak, ita liuhusi projetu rua, iha tinan hirak liu ba ita hanaran projetu ita nia rai, segundu projetu foin hotu, iha hau nia tempu tinan 2019, Serbisu Nascional de Cadatos (SNC), projetu rua ne’e produz ona rejistu ne’ebe baze dadus iha Diresaun Nasional Serbisu Cadastrais 306 mil Parselas, 306. Mil parselas ne’e, 42.mil i tal hadau malu ka iha disputa hela. 250 ital mill la iha disputa, prontu ona atu entrega sertifikadu ba na’in sira ne’e, sira ne’e hotu tempu badak Prezidente Republika promulga tiha lei tolu ne’e, ita komesa hahu ona imite titilu proriedade ba sidadaun sira.”
Nia akresenta, Sira ne’ebé kontratu iha arendamentu ne’e iha, iha Terras Propriedades iha, ita haree ba kotuk, populasaun Dili iha tinan 1979 populasaun Dili la to’o 15 mil, 1975 kuandu Portugues sai husi Dili, populasaun Dili la to’o 30 mil, ohin loron populasaun Dili besik 13 mil, signifika 200 mil ne’e, hela iha rai Estadu nian, sira ne’e tenki regulariza. Iha tinan 2021 iha $ 4 miloens dollares, ne’e sa’e, apezar iha surtu pandemia Covid-19.
