Reportajen Adroaldo ‘Saretukau’
Povu agrikultor uma-kain 15 hosi Suku Uai-Laha ho Uato-Haco, Postu Administrativu Venilale, Munisípiu Baucau preokupa ho mota Kaulale ne’ebé kada tinan sempre sobu sira nia natar iha tempu udan, tanba la iha barajen ruma ne’ebé satan netik sira nia natar refere. Oras ne’e agrikultor nia natar kuaze hektare 8 mak mota sobu ona no hektare 10 resin mak hetan ameasadu.
Tuir komunidade agrikultor aldeia Caihurlale de Cima, suku Uai-Laha, Juvito Zeferino Guterres ba Neon Metin via telefone katak, agrikultor barak mak hetan estragus be-beik ba sira nia natar iha tempu udan no hetan amesa boot ba mota wainhira la konstroi lalais barajen mota nian, ne’ebé bele salva sira nia natar.
“Durante ne’e ami nia natar hetan ameasa duni iha tempu udan tanba eziste mota (Kaulale) ne’ebé ho korente maka’as tebes, mota refere mos estraga ona natar hektare 8 ne’ebé mak agrikultor sira labele halai natar, até agrikultor sira mos tanis tanba sira utiliza hodi halo produsaun ba haree atu bele sustenta sira nia família. Maibé iha mos natar hektare 10 resin ne’ebé mos ameasa husi mota (Kaulale),” dehan Juvito ba Neon Metin, Sábadu, 27/03.
Nia hatutan natar refere pertense ba komunidade suku rua nian mak suku Uai-Laha ho Uato-Haco ne’ebé hetan estragus, “mota kan boot hanesan mota Komoro ne’e, entaun sobu natar sira ne’e aat-aat hela de’it to’o be ema balu natar la iha, balu to’o tanis ne’e, atu halo natar labele tanba mota estraga hotu.” Nia akresenta kada tinan mota sempre sobu hela de’it natar hirak ne’e to’o natar sira kuaze lakon hotu.
Ba problema agrikultor nian ne’e, Juvito hatete autoridade lokal sira hatene no haree ona maibé seidauk hato’o ba governu hodi bele rezolve problema refere. “Konabá ida ne’e autoridade lokal hatene maibé seidauk hato’o problema refere ba ministériu relevante,” dehan nia.
Juvito hodi komunidade agrikultor Suku Uai-Laha no Uato-Haco husu ba governu atu rezolve lalais problema ne’ebé sira hasoru, liu-liu atu konstroi netik barajen mota nian atu nune’e bele fo biban ba agrikultor sira halai natar iha tempu udan, au mezmu satan netik sira nia natar hosi mota ne’ebé atu estraga, tanba tempu udan risku tebes ba sira atu hala’o sira nia aktividade no sira nia natar hetan estragus hotu.
“Hanesan agrikultor ami hakarak hato’o ba MAP (Ministériu Agrikultura no Peskas) se bele karik bele mai observa rasik (diresaun mota ne’ebé estraga natar) no bele apoiu netik bronzon ruma hodi salva netik ami nia natar ne’ebé hetan estragus,” Juvito hato’o sira nia problema ho esperansa governu bele tau matan lalais.
