Reportajen Zevonia Vieira
Delegasaun Timor-Leste lideradu husi Xefe Negosiador adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundial Komérsiu (OMK), atuál Ministru Koordenadór ba Asuntu Ekonómiku, Eng. Joaquim Amaral ne’ebé hetan akompañamentu husi Vise Ministru Turizmu, Komérsiu no Indústria (MTCI), Domingos Lopes Antunes no Embaixadora Maria de Lurdes Martins de Sousa Bessa, Reprezentante Permanente Timor-Leste iha Jenebra hamutuk ho delegasaun Timor-Leste partisipa ona Reuniaun Datoluk Grupu Traballu (RDGT) ho país membru OMK sira, iha Quartel Jerál OMK iha Jenebra, loron 29 Abríl 2022. Prezensa Delegasaun Timor-Leste iha Jenebra bazeia ba konvite ofisial husi Sekretariadu OMK haktuir husi Roteiru Indikatu (Indicative Roadmap) Timor-Leste nian.
Liuhusi komunikadu imprensa ne’ebe Neon Metin asesu, iha loron 02/05, informa katak Reuniaun Datoluk Grupu Traballu ne’ebé prezide husi Prezidente Grupu Traballu Timor-Leste nian, Embaixadór Portugal Rui Macieira ne’ebé hetan prezensa másimu husi pais membru OMK sira, nu’udar afirmasaun husi vontade polítika VIII Governu Konstitusionál iha prosesu adezaun nee rasik.
Durante realizasaun Reuniaun Datoluk Grupu Traballu, konaba Adezaun Timor-Leste hodi sai membru OMK, Timor-Leste hetan boas vindas kaloroza husi países membru OMK sira. Husi kontinente Afrika, Libéria hato’o ninia apela ba países membru OMK sira hodi apoia esforsu Timor-Leste nian, hodi sai membru OMK, tanba Timor-Leste sai modelu ba Países Menus Dezenvolvidu sira (PMDs). Ho forma hanesan, Angola no Cabo Verde mós kontinua fó apoiu ba Timor-Leste, iha prosesu hodi sai membru OMK.
Husi pais sira iha kontinente Europeia hanesan Kanadá no Reinu Unidu, nune’e mós país sira husi kontinente Aziátiku hanesan Xina, Koreia do Sul, Tailândia no Japaun afirma mós sira nia pozisaun hodi apoiu Timor Leste hodi bele sai membru OMK iha tempu tuir mai. Afirmasaun apoiu Timor-Leste hodi sai membru OMK hato’o mos husi pais vizinu Austrália no Nova Zelândia.
Iha enkontru refere pais membru OMK sira koloka asuntu importante konaba situasaun negosiasaun bilaterais, liu-liu konaba asesu merkadu ba bens no serbisu nian. Iha reuniaun nee, ezamina mós pergunta adisionais sira ne’ebé hato’o husi pais membru OMK sira konaba Timor-Leste nia prontidaun, hanesan lista verifikasaun ba kestaun sanitária no fitossanitária no apoiu nasional ho subsídiu esportasaun sira iha setor agríkula. Pais membru OMK sira mos kontinua husu Timor-Leste, atu atualiza liu-liu konaba revizaun ba lejizlasaun sira inklui planu asaun lejizlativa nian hodi hatan ba iha medidas transparênsia OMK nian.
Iha eventu ne’e hetan prezensa husi reprezentante países membru OMK sira, nu’udar reuniaun kontinuasaun husi Reuniaun Dahuluk Grupu Traballu loron 1 Outubru 2020 no Reuniaun Daruak Grupu Traballu iha loron 29 Jullu 2021 ne’ebe hala’o iha kapitál Dili. Antes hakat ba faze Reuniaun Datoluk Grupu Traballu nian, Governu Timor-Leste halo tiha ona preparasaun ho kuidadoza ba dokumentu nesesáriu sira ne’ebé sei sai referênsia ba países aderente sira liuhusi reuniaun bilateral ho pais membru interesante sira hanesan Estadus Unidus Amérika, Uniaun Europea, Austrália, Kanadá, Indonézia, Japaun, Filipina, Nova Zelandia no Kambodia.
Reuniaun ho Parseiru Dezenvolvimentu sira nu’udar seguimentu husi reuniaun dahuluk ne’ebé halao tiha ona iha Dili tinan 2020. Reuniaun nee nu’udar afirmasaun no vontade Timor-Leste nian, konaba prontidaun Timor-Leste nian, hodi sai membru OMK hodi bele hetan nafatin asisténsia no apoiu husi Parseiru Dezenvolvimentu sira iha époka tuir mai.
Iha okaziaun antes hakat ba reuniaun ho parseiru dezenvolvimentu sira, Xefe Negosiador Timor-Leste ba Adezaun OMK nian, Eng. Joaquim Amaral ho nia komitiva halao tiha ona reuniaun intensiva ho parseiru dezenvolvimentu sira seluk hanesan Enhanced Integrated Framework (EIF) no International Trade Centre (ITC)
Delegasaun Timor-Leste ba Reuniaun reprezenta husi várias instituisoens estadu sira hanesan Ministériu Negósius Estranjeirus no Kooperasaun, Ministériu Finanças, Ministeriu Agrikultura no Peskas,Ministeriu Justisa, Ministériu Transportes no Komunikasoins, Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria, Ministériu Petróleu no Minerais inklui reprezentante husi Ajensia autónoma sira hanesan SERVE, TradeInvest , IQTL no Banku Central Timor-Leste (BCTL).