Reportajen David da Costa
Reitór Universidade Nasionál Timor Lorosa’e labele fó suspensaun ba dosente Matias Boavida, ne’ebe maka deskonfia halo asédiu seksuál hasoru estudante sira, iha Fakulade Ciensia Sosiais (FCS) no Departamentu Politikas Publikas (DPP), bainhira seidauk iha rezultadu investigasaun, maibé kuandu iha rezultudu maka perigu duni tenke foti medida para halo supensaun ba professor refere.
Reitór Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), João Soares Martins, hatete, horseik simu ona karta husi Dekanu Fakuldade Ciensia Sosiais Alarico da Costa Ximenes kona-ba kazu asédiu seksuál ne’ebe maka komete husi dosente MBF no horseik mos hasoru malu ho familia vitima ona.
Maibé kona-ba kazu ida ne’e reitór labele foti dezisaun, tanba iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e iha konsellu displinar, ne’ebe horseik entrega ona karta ba iha konsellu displinar, sei haree no tetu aktu ne’ebe maka komete husi dosente MBF ne’e.
“La’os desizaun, maibé buat hotu sei mai ho nia prosesu, ha’u simu ona relatoriu husi dekanu, no mos familia estudante ida ba hasoru ha’u horseik mos. Universidade iha konsellu displinar, entaun horseik kedas ha’u enkamina relatoriu ne’ebe simu husi dekanu no mos ezisensia ka informsaun ne’ebe hetan husi familia, ha’u hato’o ona ba konsellu displinar. Konsellu displinar maka sei tetu sasan sira ne’e, para foti medidas,” dehan Reitór João Soares Martins, ba Jornalsita sira iha kampus kaikoli UNTL, Tersa 07/10.
Tanba ne’e, problema asédiu seksual ne’ebe maka akontese iha universidade, sei la husik liu deit, maibé universidade iha medias ne’ebe adekuadu, nune’e bele resolve probelma asédiu seksual ne’ebe akontese iha universidade ne’e.
“Ita la husik buat ne’e liu, tenke iha medidas adekuadu ba situasaun ne’ebe maka akontese. Inflismente buat ne’e akontese. Ha’u dehan baibain ona, ministru mos sempre relembra, ita tenke kria amibente kampus seguru ba ema hotu. Tanba ne’e ami hola parte hotu ba inistativa kampus seguru hamutuk ho UN, ita mos deklara katak universidade tenke zero toleransia ba asédiu seksuál,” nia afirma.
Maibé komu ema barak demais, atetude sira hanesan ne’e bele akontese, mas importante universidade iha mekanismu oinsa bele hadi’a. Mais problema asédiu seksual ne’ebe komete husi dosente MFB ne’e entrega ona ba iha konsellu displinar hodi halo investigasaun kelan ba kazu ne’e, tanba labele foti dezisaun bainhira la halo investigasaun.
“konsellu displinar sira maka sei halo investigasaun klean, proque ita labele foti dezisaun sein investigasaun. Konsellu displinar sei estabelese komisaun instituisaun para halo investigasaun ba kazu ne’e, rona husi vitima sira, rona mos husi professor ne’ebe maka alegadu ba situasaun ida ne’e,” nia subliña.
Nia konta katak antes mos bolu eis dekanu Fakulidade Ciensia Sosiais Camilio Ximenes, hodi koalia kona-ba kazu asédiu seksuál ne’ebe maka akontese iha FCS ne’e no bolu mos dosente MFB ne’ebe maka envolve iha asédiu Seksual ne’e no hatete ba nia tenke kuidadu tanba iha alegasaun ne’ebe hasoru nia.
“Iha altura ne’eba hanesan alin feto ida horseik hato’o ne’e katak iha 2021 sei la sala, ninia aman telfone duni ha’u, ha’u bolu eis dekanu fó hatene katak tenke haree situasaun ida ne’e, karik dekanu mai hato’o ba sira ka lae, ha’u mos hasoru professor MFB, ha’u dehan katak professor iha alegasaun ida hanesan ita boot tenke kuidadu. Ne’e situasaun akontese ne’eba mas laiha ema ida hato’o relatoriu eskrita ida kona-ba situasaun ne’e,” nia esplika.
Tanba ne’e iha universidade nia Proretoria ba Providoria Akonselamentu ne’ebe maka sempre konraja ba estudante hotu-hotu ou sese deit maka sai vitima ba asaun asédiu seksuál ka asaun imoral bele hato’o keixa. Hari Proretoria ba Providoria Akonselamentu ne’e nia infaktu iha ne’e maka estudante sira brani hodi hato’o keixa kona-ba kazu asédiu seksual sira ne’e maka akontese iha universidade ne’e.
“Ha’u nia hanoin ninia infaktu maka estudante brani hato’o situasaun ne’e, kredizer ne’e impaktu posetivu, sekarik laiha inisativa talves estudante sira tauk atu mai hato’o keixa,” nia dehan.
Maibé agora dosente MFB ne’ebe maka envolve iha kazu asédiu seksuál ne’e, nia Funsionariu Premanente, alende dosente, tanba ne’e situasaun ne’e maka universidade labele foti dezisaun, se enkamina ba iha komisaun Funsaun Publiku para bele foti medidas tuir regras Funsaun Publiku nian hodi hasoru dosente MFB.
No iha universidade iha Konsellu Displinar maka sei deside ba kazu dosente MFB ne’e, iha tempu besik pois konsellu displinar fó sai saida maka atu halo ba dosente MBF, laos reitor maka foti dezisaun, iha konsellu displinar maka haree kazu ida ne’e.
“Ha’u nia hanoin ita tenke la’o tuir mekanizu ne’ebe la’o, ita labele obriga, buat hotu tenke la’o tuir investigasaun, kuandu iha rezultadu maka perigu duni, ita tenke foti medida para halo supensaun ba professor refere,” nia konklui.
