
Reportajen David da Costa
Dekomfia dosente iha Fakuldade Ciensia Sosiais (FCS), Departamentu Poltikas Publikas (DPP) iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL) ho insiál MFB halo asédiu sexual durante tinan naruk hasoru estudante feto sira iha UNTL, antes ne’e iha evidensia vitima nain tolu deit, maibé depois de estudante sira halo komfrensia imprensa hasoru dosente MFB ne’e, vitima mai hato’o keixa tan no vitima aumenta ba nain neen ona.
Porta Vos Vitima iha universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL) Martinho da Costa, hatete, Universidade UNTL nu’udar instituisaun estadu ne’ebé sai hanesan espasu ba estuda, peskiza no dedikasaun komunitária, hodi dezenvolve ciensia, teknolojia no kultura iha Timor-Leste. Nune’e UNTL tenke promove ambiente ida ne’ebé seguru, inkluzivu no edukativu, la iha toleránsia ba deskriminasaun no violénsia ho forma oioin kontra direitu ema ninian, liu-liu violénsia bazeia ba jéneeru, violasaun sexuál. asédiu sexuál hasoru estudante feto sira.
Maibé iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e, Fakuldade Ciensia Sosiais, Departamentu Politikas Publikas, estudante feto sira hetan asédiu sexuál husi dosente, ne’ebé hatuun sira nia dignidade, la sente seguru iha prosesu aprendizajen no balun lakon nia estudu.
Maibé depois de estudante sira halo komferensia imprensa iha segunda 6 de outubru, hodi hasoru dosente MFB ne’ebe maka deskomfia halo asédiu sexuál hasoru estudante feto sira, iha vitima nain tolu deit, maib’e depois de komfrensia imprensa iha vitima ida mai hato’o tan keixa no iha deparatamentu mos rekolla hela vitima nain rua, entaun iha vitima ne’ebe hetan asédiu sexual ne’e sa’e ba ema nain neen.
“Loos duni depois de ita halo konferensia imprensa ita konsegue simu tan vitima nain 1 no deparamentu rasik mos konsegue atas vitima nain rua iha momentu ne’ebá, sira mos iha evidensia entaun sira mos atas evidensia balun husi karta akompañamentu ba iha reitór,” dehan Porta Vos Vitima iha universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL) Martinho da Costa, liu husi komfrensia imprensa iha kampus Kaikoli, Kuarta 08/10.
Tanba ne’e sei kontinua buka vitima balun ne’ebe maka naran tama ona, maibé hein aprosimasun ba oin ne’e hanesan ne’ebe, maibé kontinua halo aprosimasun ba vitima atu nune’e lori kazu ne’e kontinua la’o ba oin.
“Vitima ne’ebe maka ita asegura nia evidensia prontu ona ita avansa maka vitima ne’e nain tolu, ne’e sira prontu, no dadaun ne’e sira hamutuk hela JU,S no halo hela investigasaun, depois sasin sira ne’ebe iha, no vitima balun ne’ebe iha dia 6 oferese tan evidensia balun, ita kontinua aprosima, tanba sira mos iha presaun, ita la’os dehan sira tauk ten maibé parese seidauk tempu sira atu ko’alia, entaun ita akompaña konsella, fó korajen para sira fornese sira nia evidensia sira hanesan ne’e,” nia afirma.
Nia haktuir, ohin porta vos ho vitima sira reafirma fila fali pozisaun ne’ebe maka iha loron segunda 6 de outubru 2025, aprezenta ona katak, sei rejiste hodi luta kontra ba predatór sexual, ne’ebe dosente MFB halo asédiu sexuaál hasoru kolega feto sira iha kampus, liu-liu iha nia prosesu estudu.
Entaun estudante nia ezijensia ne’e fó ultimatu katak durante loron tolu huhu husi loron segunda 6 to’0 mai agora, sei laiha dezisaun maka estudante sira sei blokeia totál ba prosesu estudu liu-liu iha departamentu Politikas Publikas to’o iha dezisaun.
Maibé iha loron ne’e kedas estudante sira halo komferensia imprensa, halo audensia direita ho Dekanu Fakuldade Ciensia Sosiais ho Xefe Departamentu Politikas Publikas sira fó alternative seluk no alternative ida ne’e labele prezudika fali kolega sira seluk nia estudu maka, sira halo karta urjensia ida ba reitor atu suspende dosente MFB ne’e no loke prosesu investigasaun imediatamente ba dosente refere
“Maibé infelimente to’o agora ita seidauk iha despasiu formal ida ne’ebe maka hato’o husi universidade liu husi Reitor mai iha Fakuldade, Departamentu, no liu-liu ba vitima no porta vos sira, tanba ne’e mak ita esforsu atu hetan despaisiu ne’e iha ona ka lae, tanba horseik reitór deklara kazu ne’e dirizi ona ba iha konsellu displinar UNTL maka sei tetu, suspende ou lae,” nia hatete.
Enkuantu kazu ida ne’e porta vos sira mos lori ona vitima sira ba iha JU,S atu halo asistensia legal ba vitima sira. No mos hatama ona karta ba iha Komisaun Funsaun Publiku (KFP), Providorio Direito Umanus e Justisa (PDHJ) atu bele akompaña kazu refere.
Antes ne’e Dekanu Fakuldade Ciensia Sosiais no Politika Univerisidade Nasionál Timor Lorsa’e (UNTL) Alarico da Costa Ximenes, hato’o ona kart aba Reitór UNTL João Soares Martins, atu tetu no deside hodi fó supensaun ba dosente MFB ne’ebe deskonfia komete kazu asédiu sexual hasoru estudante iha Departamentu Politikas Publikas.
Bazeia ba karta ho númeru 14/FCS-UNTL/X/2025 ho data 6 outubru, ne’ebe asina husi dekanu FCS ne’ebe neon metin asesu, husu ba reitór UNTL atu suspende dosente MFB bazeia ba lei ne’ebe vigor iha UNTL. No iha karta ne’e mos husu halo investigasaun ba dosente MFB ho vitima sira para hodi hatene klean kazu refcre.








