Reportajen Adroaldo “Saretukau”
Membru jerasaun foun Resistência Nacional dos Estudantes de Timor-Leste (RENETIL), Delfin Filipe Vaz “Laka” hetan fundu rotativu hosi organizasaun rezisténsia RENETIL, hodi hala’o nia atividade hakiak manu lokál iha Suku Hera, Postu Administrativu Cristo Rei Díli.
Osan ne’ebé simu, Delfin uza ona hodi sosa aumenta manu, inklui sosa material hodi halo manu nia luhan, hanesan kalen, rede, semente no ai-akadiru hodi konstroi manu-luhan refere, nune’e nia planu semana oin manu-luhan nia bele harii ona.
“Uma provizóriu mak hanesan manu sei iha laran. Inan tolun mai, nia oan ki’ik-oan sira hatama iha ne’e depois, liu tiha semana ida-rua, foin hasai husik, tanba iha ne’e kan rai luan, entaun ita labele sulan manu hanesan intensivu liu, ne’ebé ha’u nian ne’e uza sistema semi-intesive, ki’ik-oan ita sulan, pois boot oi-tuan ona husik, foo han, pois karik besik fa’an, aban, bairua fa’an ita kaer hatama luhan laran, pois tau rede ki’ik-oan halo ona iha leten, pois ita lori ba fa’an,” dehan Delfin “Laka” iha vizita Primeiru Vise Renetil ba aktividade mak nia halo, tersa-feira, 19/07.
Iha nia maneira fa’an mak liu hosi média sosiál, hanesan Facebook ka WhatsApp balu sira lori ba merkadu Hera no Metinaru. Nia iha mos tarjetu atu lori ba merkadu iha Díli. Nia akresenta atividade ne’ebé nia hala’o ne’e semana rua ona.
“Fundus ne’e ba ha’u di’ak tebes, tanba fundus ida ne’e rotativu maibé fundus ne’e naun lukrativu, signifika osan $2000 ita foti hala’o atividade, depois ita osan inan ne’e tau fali de’it, tempu ruma ita presiza foti fali, ne’ebé nia di’ak mak ne’e. Ita ba empresta banku ou seluk ne’e nia funan boot.” Dehan Laka ba Neon Metin
Konabá lukru hosi atividade refere, nia esplika katak seidauk hetan, tanba investimentu foin la’o, nune’e sei gastu de’it, maibé aleinde hakiak manu, aktividade kuda modo ne’ebé nia hala’o, semana ida hetan $20.00-$30.00
“Ha’u espera katak atividade agrikultura ne’e, tantu hakiak manu, ortikultura, buat ne’e kan ba agrikultura risku boot, katak ita labele halo tarjetu katak fulan ida ne’ebé mak di’ak ba fa’an,” tanba ne’e nia husu nafatin organizasaun atu tolera sira, karik sira hetan problema ruma.
Iha parte sorin, Primeiru Vise RENETIL, Francisco JMF Belo”Lires” hato’o, RENETIL hetan apoiu fundu hosi Serviço de Apoio à Sociedade Civíl e Auditório Social (SASCAS), nune RENETIL utiliza osan ne’e ba halo fundu rotativa RENETIL, hodi tulun nia membru sira hala’o sira nia atividade negósiu, hodi sustenta sira nia família, ho nune’e mak RENETIL halo monitorizasaun fila-fali ba sira nia atividade.
“Atu mai haree besik liu atividade ekonómika, ita nia kompañeiru sira ne’ebé halo iha baze, tuir duni pedidu ne’ebé kompañeiru sira hatama ba iha RENETIL, tanba ne’e mak mai atu haree, aktividade sira ne’e la’o ka lae, la’o duni tuir pedidu ne’ebé hatama ba ka lae, i oinsá ni-nia merkadu iha baze ne’e hetan duni lukru, tuir espektativa ne’ebé iha ka lae,” dehan Primeiru Vise RENETIL Francisco “Lires”.
Nia hatutan vizita ne’e hala’o ba membru RENETIL sira, ne’ebé hetan fundu rotativa hodi hala’o sira nia atividade negósiu. Iha Suku Hera-Dili membru RENETIL ida nia atividade hakiak manu, iha postu Laclubar atividade alfaiataria, iha suku Watulari, Postu Vemasse-Baucau ba atividade hakiak manu, no ikus iha Postu Administrativu Watucarbau-Viqueque ba atividade negósiu kios.
“Espera katak atividade ida ne’e sei fo benefísiu ba ita nia kompañeiru sira hotu ne’ebé hetan ona iha faze primeiru no faze segundu ida ne’e,” dehan Lires.
Vizita monitorizasaun hala’o hosi Primeiru Vise RENETIL, Francisco JMF Belo “Lires” ho ekipa ba membru RENETIL sira, ne’ebé hetan apoiu fundu rotativa RENETIL ho montante osan $2000 ba sira nia atividade negósiu sira. Vizita ne’e hala’o durante loron tolu hahú iha loron 19-22 Jullu, 2022.
