Adroaldo “Saretukau”
Alargamentu merkadu Manleuana paradu tanba sei iha disputa entre Sekretáriu Estadu Assunto Toponímia e Organzição Urbana (SEATOU) ho na’in ba rai, no ohin sesta-feira (06/21) kontinuasaun julgamentu iha Tribunal Distrital Dili hodi rona sasin sira entre parte sira ne’ebé disputa.
Advogadu Privadu, Octavio Cardoso, ne’ebé akompaña hosi parte na’in ba rai dehan, ohin hanesan kontinuasaun ba adiamentu antes.
“Andamentu prosesu ohin, apenas rona de’it testamuña hosi parte autor ho rekeridu. Por tantu, reprezenta hosi estadu hanesan SEATOU, Terras e Propriedades, MTCI i individu balu, tanba ne’e tribunal ohin apenas rona testamuña sira, mais seidauk iha desizaun ou tama iha alegasaun tanba falta testamuña balu mak iha inpedimentu.” Dehan Advogadu Privadu Octavio Cardoso hafoin de julgamentu, iha Tribunal Distrital Dili, 06/21.
Nia hatete katak “kualker sé de’it hosi parte rekeridu ou rekerente, bele aprezenta kualker testamuña pois mak tribunal apresia, mais laiha dúvida ba ha’u sobre ida ne’e.”
Enkuantu, sasin hosi parte na’in ba rai, Pedrito Vieira nu’udar mos Kordenador Nasional ba Organizasaun Rede ba Rai (RbR), hatete, nia sai sasin ba julgamentu ba kazu alargamentu merkadu Manleuana hodi hamrik hamutuk ho komunidade afetadu, tanba servisu mos iha Rede ba Rai ne’ebé durante ne’e defende maka’as povu sira liu-liu luta ba insjustisa no fo asisténsia jurídiku ba problema sira rai nian relasiona ho direitu ba rai, nune’e nia hetan kontaktu hosi komunidade afetadu atu sai sasin, no nia prontu ba defende lia-loos.
“Rai na’in sira hato’o informasaun ba ha’u katak SEATOU ba foti ona sira nia rai kuaze 2 hektare liu, entaun ha’u mos hakfodak tanba 2 hektare kedas, entaun nia prosesu ne’e oinsá? Nia esplikasaun rasik katak rai na’in lahatene, derepente mákina Bulldozer ba iha ne’eba sira mos hakfodak, sira husu ba governu, dehan ne’e Estadu nian, sira dehan, Estadu nia rai konabá saída nian, ne’e ami mak na’in ba rai, sira iha ne’eba, ema Dili kedas, sira la mai hosi munisípiu.” Dehan Kordenador Rede ba Rai hafoin fo sasin iha Tribunal Distrital Dili ba Neon Metin, 06/21.
Hosi ne’eba nia hetan informasaun no halo observasaun iha terenu, sira iha plantasaun, vítima nia aman nia rate mos iha ne’eba, ema kuda modo barak iha ne’eba agora bulldozer estraga hotu. Pedrito konta oi-tuan akonstesimentu, iha momentu ne’eba uainhira bulldozer tama hodi halo servisu, nia hapara kedas sira, no iha diretor, autoridade lokal, polísia até Sekretáriu Estadu SEATOU rasik to’o iha fatin hodi haree problema ne’e rasik, Sekretáriu Estadu esplika katak rai na’in mak fa’an maibé vítima rasik hatete katak nia la fa’an rai, no nia mak na’in ba rai, no husu ema fa’an rai ne’e mak sé?
“Sekretáriu Estadu mai, halo esplikasaun katak rai ne’e Estadu nian, nia dokumentus kompletu tanba rai na’in mak fa’an, maibé rai na’in hamriik ho ha’u hela, ha’u husu ba rai na’in, ita-boot mak fa’an duni ga? Rai na’in hatan dehan, laiha, ha’u sente, ha’u nunka fa’an rai ne’e, entaun rai na’in husu, sé mak fa’an rai ne’e haruka mai para ha’u koñese ga! Rai na’in tantang, nusa la mosu mai, entaun, rai na’in hasoru problema prejudikadu, 2 hektare liu, ne’e ita rugi, entaun hatama rekursu ba tribunal, entaun ohin (06/21) ha’u ba sasin.” Predito haktuir
Hosi informasaun ne’ebé nia rona katak sira mak rai na’in duni, nia la dúvida fo defeza ka apoiu ba sira. “Ha’u defende de’it, maibé sira nia advogadu iha tiha ona, advogadu mos ko’alia ho ha’u, julgamentu karik, ha’u bele sasin ka lae? Ha’u dehan ha’u prontu sasin ba asuntu saída de’it mak relasaun ho injustisa, atu fo justu ba ema ne’e, ha’u prontu 24 oras, ida ne’e mak ha’u nia prezensa sai sasin para defende rai na’in.”
Kodenador ne’e mos lamenta ho SEATOU nia asaun ne’e hanesan abuzu de poder no hamate povu, hamate ita-nia komunidade, hamate ema rai na’in, nomos hamate ema seluk ne’ebé uza rai ne’eba hodi hala’o aktividade ortikultura, hodi hetan netik osan.
“Ha’u mos hasoru benefisiáriu ortikultura, sira mos stress, ami mos aluga rai ne’e, sé rai ne’e Estadu, governu foti tiha ne’e susar ba ami ona, ne’e mak Rede ba Rai nia prezensa ne’e atu halo advokasia sosial no jurídiku ba komunidade sira ne’ebé mak sente prejudikadu, hetan kerugian, susar, terus.”
Ba kazu ne’e rai na’in iha advogadu privadu maibé Rede ba Rai mos iha jurista ka advogadu ne’ebé prontu atu apoiu ka fo asisténsia ruma ho gratuita.
